Όταν η κριτική σκέψη δεν είναι αρκετή: για να ξεπεράσουμε την υπερφόρτωση πληροφοριών, πρέπει να μάθουμε την «κριτική αγνόηση»
Δημοσιεύτηκε: 2 Φεβρουαρίου 2023
Συγγραφείς:
Ραλφ Χέρτβιγκ
Διευθυντής, Κέντρο Προσαρμοστικής Ορθολογικότητας, Ινστιτούτο Max Planck για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη
Αναστασία Κοζύρεβα
Γνωστικός επιστήμονας, Ινστιτούτο Max Planck για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη
Σαμ Γουάινμπεργκ
Καθηγητής Εκπαίδευσης και (ευγενικά) Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Στάνφορντ
Στέφαν Λεβαντόφσκι
Έδρα Γνωστικής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ
———————————————
Ο ιστός είναι ένας πληροφοριακός παράδεισος και μια κόλαση ταυτόχρονα. Ένας απεριόριστος πλούτος πληροφοριών υψηλής ποιότητας είναι διαθέσιμος στα χέρια μας, δίπλα σε έναν ατελείωτο χείμαρρο χαμηλής ποιότητας, αποσπαστικών, ψευδών και χειριστικών πληροφοριών.
Οι πλατφόρμες που ελέγχουν την αναζήτηση δημιουργήθηκαν εν αμαρτία. Το επιχειρηματικό τους μοντέλο πλειστηριάζει τον πιο πολύτιμο και περιορισμένο γνωστικό μας πόρο: την προσοχή. Αυτές οι πλατφόρμες εργάζονται υπερωρίες για να κλέψουν την προσοχή μας, παρέχοντας πληροφορίες που προκαλούν περιέργεια, οργή ή θυμό. Όσο περισσότερο τα μάτια μας παραμένουν κολλημένα στην οθόνη, τόσο περισσότερες διαφημίσεις μπορούν να μας δείξουν και τόσο μεγαλύτερα κέρδη αποκομίζουν οι μέτοχοι τους.
Δεν προκαλεί έκπληξη, επομένως, το γεγονός ότι όλα αυτά θα πρέπει να έχουν αντίκτυπο στη συλλογική μας προσοχή. Μια ανάλυση του 2019 για τα hashtag του Twitter, τα ερωτήματα της Google ή τα σχόλια του Reddit διαπίστωσε ότι κατά την τελευταία δεκαετία, ο ρυθμός με τον οποίο η δημοτικότητα των θεμάτων/σχολίων αυξάνεται και μειώνεται έχει επιταχυνθεί. Το 2013, για παράδειγμα, ένα hashtag στο Twitter ήταν δημοφιλές κατά μέσο όρο για 17,5 ώρες, ενώ το 2016, η δημοτικότητά του εξασθενούσε μετά από 11,9 ώρες. Ο μεγαλύτερος ανταγωνισμός οδηγεί σε μικρότερα διαστήματα συλλογικής προσοχής, τα οποία οδηγούν σε όλο και πιο έντονο ανταγωνισμό για την προσοχή μας – έναν φαύλο κύκλο.
Για να ανακτήσουμε τον έλεγχο, χρειαζόμαστε γνωστικές στρατηγικές που θα μας βοηθήσουν να ανακτήσουμε τουλάχιστον ένα μέρος της αυτονομίας μας και θα μας προστατεύσουν από τις υπερβολές, τις παγίδες και τις πληροφοριακές διαταραχές της σημερινής οικονομίας της προσοχής.
Η κριτική σκέψη δεν αρκεί
Η γνωστική στρατηγική του σχολικού βιβλίου είναι η κριτική σκέψη, μια διανοητικά πειθαρχημένη, αυτοκαθοδηγούμενη και επίπονη διαδικασία που βοηθά στον εντοπισμό έγκυρων πληροφοριών. Στο σχολείο, οι μαθητές διδάσκονται να διαβάζουν και να αξιολογούν από κοντά (πηγή) και προσεκτικά τις πληροφορίες. Με αυτόν τον τρόπο, είναι σε θέση να αξιολογούν τους ισχυρισμούς και τα επιχειρήματα που βλέπουν, ακούν ή διαβάζουν. Καμία αντίρρηση. Η ικανότητα κριτικής σκέψης είναι εξαιρετικά σημαντική.
Αλλά είναι αυτό αρκετό σε έναν κόσμο υπερπληθώρας πληροφοριών και ασφυκτικών πηγών παραπληροφόρησης; Η απάντηση είναι «Όχι» για τουλάχιστον δύο λόγους.
Καταρχάς, ο ψηφιακός κόσμος περιέχει περισσότερες πληροφορίες από ό,τι όλες οι βιβλιοθήκες του κόσμου μαζί. Πολλές από αυτές προέρχονται από μη ελεγμένες πηγές και δεν διαθέτουν αξιόπιστους δείκτες αξιοπιστίας. Η κριτική σκέψη όλων των πληροφοριών και των πηγών που συναντάμε θα μας παραλύσει εντελώς, επειδή δεν θα έχουμε ποτέ χρόνο να διαβάσουμε πραγματικά τις πολύτιμες πληροφορίες που εντοπίζουμε με κόπο.
Δεύτερον, η επένδυση κριτικής σκέψης σε πηγές που θα έπρεπε να είχαν αγνοηθεί εξαρχής σημαίνει ότι οι έμποροι προσοχής και οι κακόβουλοι δράστες έχουν λάβει αυτό που ήθελαν, την προσοχή μας.
Κριτική αγνόηση για να καταστεί εφικτή η διαχείριση πληροφοριών
Ποια εργαλεία έχουμε, λοιπόν, στη διάθεσή μας πέρα από την κριτική σκέψη; Στο πρόσφατο άρθρο μας , εμείς – ένας φιλόσοφος, δύο γνωστικοί επιστήμονες και ένας επιστήμονας της εκπαίδευσης – υποστηρίζουμε ότι όσο χρειαζόμαστε κριτική σκέψη, χρειαζόμαστε και κριτική αγνόηση.
Η κριτική αγνόηση είναι η ικανότητα να επιλέγει κανείς τι να αγνοήσει και πού να επενδύσει τις περιορισμένες ικανότητες προσοχής του. Η κριτική αγνόηση είναι κάτι περισσότερο από το να μην δίνει απλώς προσοχή – πρόκειται για την εξάσκηση συνειδητών και υγιεινών συνηθειών ενόψει της υπερπληθώρας πληροφοριών.
Το αντιλαμβανόμαστε ως βασική ικανότητα για όλους τους πολίτες στον ψηφιακό κόσμο.
Χωρίς αυτό, θα πνιγούμε σε μια θάλασσα πληροφοριών που, στην καλύτερη περίπτωση, αποσπούν την προσοχή και, στη χειρότερη, είναι παραπλανητικές και επιβλαβείς.
Εργαλεία για κριτική αγνόηση
Υπάρχουν τρεις κύριες στρατηγικές για την κριτική αγνόηση. Κάθε μία από αυτές ανταποκρίνεται σε διαφορετικό τύπο επιβλαβών πληροφοριών.
Στον ψηφιακό κόσμο, η αυτο-παρότρυνση στοχεύει στην ενδυνάμωση των ανθρώπων ώστε να γίνουν πολίτες «αρχιτέκτονες των επιλογών» τους, σχεδιάζοντας τα πληροφοριακά τους περιβάλλοντα με τρόπους που λειτουργούν καλύτερα για αυτούς και περιορίζουν τις δραστηριότητές τους με ωφέλιμο τρόπο. Μπορούμε, για παράδειγμα, να αφαιρέσουμε τις ενοχλητικές και ακαταμάχητες ειδοποιήσεις. Μπορούμε να ορίσουμε συγκεκριμένες ώρες κατά τις οποίες μπορούν να λαμβάνονται μηνύματα, δημιουργώντας έτσι χρονικές περιόδους για συγκεντρωμένη εργασία ή κοινωνικοποίηση. Η αυτο-παρότρυνση μπορεί επίσης να μας βοηθήσει να ελέγξουμε τις ψηφιακές μας προεπιλεγμένες ρυθμίσεις, για παράδειγμα, περιορίζοντας τη χρήση των προσωπικών μας δεδομένων για σκοπούς στοχευμένης διαφήμισης.
Η πλευρική ανάγνωση είναι μια στρατηγική που επιτρέπει στους ανθρώπους να μιμούνται τον τρόπο με τον οποίο οι επαγγελματίες ελεγκτές γεγονότων βεβαιώνουν την αξιοπιστία των διαδικτυακών πληροφοριών . Περιλαμβάνει το άνοιγμα νέων καρτελών του προγράμματος περιήγησης για την αναζήτηση πληροφοριών σχετικά με τον οργανισμό ή το άτομο πίσω από έναν ιστότοπο πριν εμβαθύνουν στο περιεχόμενό του. Μόνο αφού συμβουλευτούν τον ανοιχτό ιστό, οι έμπειροι ερευνητές αξιολογούν εάν αξίζει να αφιερώσουν προσοχή. Πριν ξεκινήσει η κριτική σκέψη, το πρώτο βήμα είναι να αγνοήσουν τη γοητεία του ιστότοπου και να ελέγξουν τι λένε οι άλλοι για τις υποτιθέμενες αναφορές γεγονότων. Η πλευρική ανάγνωση χρησιμοποιεί έτσι τη δύναμη του ιστού για να ελέγξει τον ιστό.
Οι περισσότεροι μαθητές αποτυγχάνουν σε αυτό το έργο. Προηγούμενες μελέτες δείχνουν ότι, όταν αποφασίζουν αν μια πηγή πρέπει να είναι αξιόπιστη, οι μαθητές (καθώς και οι καθηγητές πανεπιστημίου ) κάνουν αυτό που τους έχει διδάξει το σχολείο – διαβάζουν από κοντά και προσεκτικά. Όσοι στρέφουν την προσοχή, όπως και όσοι εμπόρουν αμφιβολίες, είναι πανηγυρίζοντας.
Στο διαδίκτυο, η εμφάνιση μπορεί να είναι απατηλή. Εκτός αν κάποιος έχει εκτεταμένες γνώσεις, είναι συχνά πολύ δύσκολο να καταλάβει ότι ένας ιστότοπος, γεμάτος με τα στοιχεία της σοβαρής έρευνας, διαδίδει ψεύδη σχετικά με την κλιματική αλλαγή ή τους εμβολιασμούς ή οποιαδήποτε ποικιλία ιστορικών θεμάτων, όπως το Ολοκαύτωμα. Αντί να εμπλέκονται στις αναφορές και τον επαγγελματικό σχεδιασμό του ιστότοπου, οι ελεγκτές γεγονότων ασκούν κριτική αγνόηση. Αξιολογούν τον ιστότοπο εγκαταλείποντάς τον και ασχολούνται με την πλάγια ανάγνωση.
Η ευρετική μέθοδος «μην ταΐζετε τα τρολ» στοχεύει διαδικτυακά τρολ και άλλους κακόβουλους χρήστες που παρενοχλούν, εκφοβίζουν τον κυβερνοχώρο ή χρησιμοποιούν άλλες αντικοινωνικές τακτικές. Τα τρολ ευδοκιμούν στην προσοχή και οι σκόπιμοι διασπορείς επικίνδυνης παραπληροφόρησης συχνά καταφεύγουν σε τακτικές τρολαρίσματος. Μία από τις κύριες στρατηγικές που χρησιμοποιούν οι αρνητές της επιστήμης είναι να κλέψουν την προσοχή των ανθρώπων δημιουργώντας την εντύπωση μιας συζήτησης εκεί που δεν υπάρχει . Η ευρετική μέθοδος συμβουλεύει να μην απαντάτε άμεσα στο τρολαρισμα. Αποφύγετε τη συζήτηση ή τα αντίποινα. Φυσικά, αυτή η στρατηγική κριτικής αγνόησης είναι μόνο μια πρώτη γραμμή άμυνας. Θα πρέπει να συμπληρώνεται από τον αποκλεισμό και την αναφορά τρολ και από διαφανείς πολιτικές εποπτείας περιεχομένου πλατφόρμας, συμπεριλαμβανομένης της απομυθοποίησης.
Αυτές οι τρεις στρατηγικές δεν αποτελούν ένα σύνολο ελίτ δεξιοτήτων. Όλοι μπορούν να τις χρησιμοποιήσουν, αλλά οι εκπαιδευτικές προσπάθειες είναι ζωτικής σημασίας για την κάλυψη αυτών των εργαλείων από το κοινό.
Η κριτική αγνόηση ως νέο παράδειγμα για την εκπαίδευση
Ο φιλόσοφος Michael Lynch έχει σημειώσει ότι το Διαδίκτυο «είναι ταυτόχρονα ο καλύτερος ελεγκτής γεγονότων στον κόσμο και ο καλύτερος επιβεβαιωτής προκαταλήψεων στον κόσμο – συχνά ταυτόχρονα».
Η επιτυχής διαχείρισή του απαιτεί νέες ικανότητες που θα πρέπει να διδάσκονται στο σχολείο. Χωρίς την ικανότητα να επιλέγουμε τι να αγνοήσουμε και πού να επενδύσουμε την περιορισμένη μας προσοχή, επιτρέπουμε σε άλλους να ελέγχουν τα μάτια και το μυαλό μας. Η εκτίμηση της σημασίας της κριτικής αγνόησης δεν είναι κάτι καινούργιο, αλλά έχει γίνει ακόμη πιο κρίσιμη στον ψηφιακό κόσμο.
Όπως εύστοχα παρατήρησε ο φιλόσοφος και ψυχολόγος Γουίλιαμ Τζέιμς στις αρχές του 20ού αιώνα: «Η τέχνη του να είσαι σοφός είναι η τέχνη του να ξέρεις τι να αγνοείς».
About Author
