Κώστας Καλλωνιάτης 10/7/2025
Οι Μαρξ και Ένγκελς προσφέρουν μια ισχυρή κριτική που συνδέει τον θεσμό της πορνείας με τις ευρύτερες δομές του καπιταλισμού, την ταξική εκμετάλλευση και την οικογένεια. Ενώ δεν έγραψαν μια συστηματική πραγματεία για την πορνεία, τα σχόλιά τους σε διάφορα έργα παρέχουν μια σαφή θεωρητική θέση.
1. Η πορνεία ως έκφραση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης
Ο Μαρξ και ο Ένγκελς θεωρούσαν την πορνεία όχι ως ηθική αποτυχία των ατόμων, αλλά ως δομικό αποτέλεσμα των καπιταλιστικών κοινωνικών σχέσεων.
Μαρξ (“Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα”, 1844):
«Η πορνεία είναι μόνο μια συγκεκριμένη έκφραση της γενικής πορνείας του εργάτη».
Αυτό σημαίνει:
Η μισθωτή εργασία στον καπιταλισμό πουλάει το σώμα (εργατική δύναμη) για επιβίωση.
Η πορνεία γίνεται μια συμπυκνωμένη, κυριολεκτική εκδοχή αυτής της αποξένωσης.
Ο καπιταλισμός εμπορευματοποιεί τα ανθρώπινα όντα, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικότητας.
2. Πορνεία και η αστική οικογένεια
Στο βιβλίο του «Η καταγωγή της οικογένειας, της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και του κράτους» (1884), ο Ένγκελς συζητά την πορνεία παράλληλα με τη μονογαμία και την πατριαρχική οικογένεια.
«Η πορνεία είναι το συμπλήρωμα του αστικού γάμου».
Αυτό συνεπάγεται ότι:
Ο αστικός γάμος βασίζεται σε οικονομικές διευθετήσεις και ιδιοκτησία, όχι στην αγάπη ή την ισότητα.
Οι άνδρες αναζητούν σεξουαλική ικανοποίηση εκτός του συστήματος γάμου και οι γυναίκες (ειδικά οι φτωχές γυναίκες) εξαναγκάζονται οικονομικά στην πορνεία.
Έτσι, ο θεσμός του μονογαμικού γάμου και η πορνεία συνδέονται δομικά υπό τον καπιταλισμό.
3. Η πορνεία ως ταξική βία
Ο Ένγκελς, στο βιβλίο του «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία» (1845), περιγράφει λεπτομερώς πώς οι γυναίκες της εργατικής τάξης οδηγούνται στην πορνεία λόγω της φτώχειας, της ανεργίας και της έλλειψης κοινωνικής υποστήριξης:
«Το καημένο κορίτσι αναγκάζεται να πουλήσει τον εαυτό του, σώμα τε και ψυχή».
Δεν πρόκειται για ηθική κριτική των γυναικών, αλλά για πολιτική και οικονομική κριτική του συστήματος που τις οδηγεί σε αυτή την κατάσταση.
4. Κατάργηση μέσω Κοινωνικού Μετασχηματισμού
Ο Μαρξ και ο Ένγκελς δεν υποστήριξαν την ηθικολογική καταστολή της πορνείας, αλλά πίστευαν ότι:
Μόνο μέσω της κατάργησης του καπιταλισμού και του μετασχηματισμού των σχέσεων των φύλων και των τάξεων, η πορνεία θα μπορούσε να εξαφανιστεί.
Μια κομμουνιστική κοινωνία θα εξάλειφε τον οικονομικό καταναγκασμό που καθιστά την πορνεία απαραίτητη.
Όλα τα παραπάνω σημεία εκτίθενται πιο αναλυτικά, ωστόσο, σε 2-3 αποσπάσματα του “Κομμουνιστικού Μανιφέστου” (1848) τα οποία και παραθέτουμε:
“Η αστική τάξη ξέσχισε τον πέπλο του συναισθηματισμού που σκέπαζε τις οικογενειακές σχέσεις και τις έκανε ξεκάθαρες χρηματικές σχέσεις.”
“Κατάργηση της οικογένειας! Ακόμα και οι πιο ριζοσπάστες αγανακτούν γι’ αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των κομμουνιστών.
Πάνω σε ποια βάση στηρίζεται η σημερινή, η αστική οικογένεια; Πάνω στο κεφάλαιο, πάνω στο ατομικό κέρδος. Η οικογένεια αυτή σε ολόπλευρα αναπτυγμένη μορφή υπάρχει μονάχα για την αστική τάξη. Έχει όμως το συμπλήρωμά της στην αναγκαστική έλλειψη της οικογένειας για τον προλετάριο και στη δημόσια πορνεία.
Η αστική οικογένεια εξαλείφεται φυσικά μαζί με την εξάλειψη αυτού του συμπληρώματος της, και τα δύο εξαφανίζονται μαζί με την εξαφάνιση του κεφαλαίου.”
“Μα εσείς οι κομμουνιστές θέλετε να φέρετε την κοινοκτημοσύνη των γυναικών, φωνάζει “εν χορώ” ολόκληρη η αστική τάξη.
Ο αστός βλέπει στη γυναίκα του ένα απλό εργαλείο παραγωγής. Ακούει να λένε πως τα εργαλεία παραγωγής πρόκειται να τα εκμεταλλεύονται από κοινού και φυσικά δεν μπορεί να σκεφτεί τίποτε άλλο, παρά ότι η μοίρα της κοινοκτημοσύνης θα βρει και τις γυναίκες.
Δεν υποπτεύεται καν πως πρόκειται ακριβώς να καταργηθεί η θέση της γυναίκας σαν απλό εργαλείο παραγωγής.
Κατά τα άλλα, δεν υπάρχει τίποτα πιο γελοίο από την υπερηθική φρίκη που προκαλεί στους αστούς μας η δήθεν επίσημη κοινοκτημοσύνη των γυναικών από τους κομμουνιστές. Οι κομμουνιστές δεν έχουν ανάγκη να καθιερώσουν την κοινοκτημοσύνη των γυναικών: αυτή υπήρχε σχεδόν πάντα.
Οι αστοί μας, μη όντας ευχαριστημένοι απ’ το γεγονός ότι έχουν στη διάθεσή τους τις γυναίκες και τις κόρες των προλετάριών τους, χωρίς καν να γίνεται λόγος για την επίσημη πορνεία, βρίσκουν μια ιδιαίτερη ευχαρίστηση να ξελογιάζουν ο ένας τη γυναίκα του άλλου.
Ο αστικός γάμος είναι στην πραγματικότητα η κοινοκτημοσύνη των παντρεμένων γυναικών. Το πολύ-πολύ θα μπορούσαν να κατηγορήσουν τους κομμουνιστές ότι στη θέση μιας υποκριτικά καλυμμένης κοινοκτημοσύνης των γυναικών θέλουν να βάλουν μια επίσημη, ανοιχτόκαρδη κοινοκτημοσύνη. Άλλωστε είναι αυτονόητο πως με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η κοινοκτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές, δηλαδή η επίσημη και η ανεπίσημη πορνεία.”
Συνοπτικός Πίνακας της Άποψης των Μαρξ και Ένγκελς
Αιτία της πορνείας:: Προϊόν της καπιταλιστικής αποξένωσης και του οικονομικού καταναγκασμού.
Σχέση με τη μισθωτή εργασία: Μια συγκεντρωμένη μορφή εμπορευματοποίησης της εργασίας.
Ο ρόλος της αστικής οικογένειας: Ο γάμος και η πορνεία είναι οι δύο όψεις του ίδιου πατριαρχικού νομίσματος.
Φταίει η γυναίκα;: Όχι — κριτική του συστήματος, όχι ηθική καταδίκη των γυναικών ή των αντρών.
Λύση: Κατάργηση του καπιταλισμού και αναδιάρθρωση των κοινωνικών σχέσεων στη βάση της ελευθερίας.
About Author
