Με τον τίτλο αυτό δημοσιεύτηκε τον Αύγουστο 2025 στον Monde diplomatique ένα εκτενές άρθρο του Evgeny Morozov (Le,) στο οποίο προσπαθούσε να απαντήσει αναλυτικά στο σχετικό ερώτημα. Ακολουθεί μία περίληψη με τα βασικά σημεία του εν λόγω άρθρου.
1. Το δίλημμα που θέτει ο συγγραφέας
Ο Evgeny Morozov εξετάζει την κεντρική αντιπαράθεση γύρω από τον ρόλο των μεγάλων εταιρειών τεχνητής νοημοσύνης και ψηφιακών πλατφορμών:
- Μας οδηγούν σε ένα νέο “ψηφιακό Μεσαίωνα”, όπου οι χρήστες είναι σαν δουλοπάροικοι (serfs), που εργάζονται δωρεάν για τους «φεουδάρχες» της Silicon Valley, παραδίδοντας δεδομένα και προσοχή;
- Ή πρόκειται απλώς για την εξέλιξη του βιομηχανικού καπιταλισμού, όπου εφαρμόζονται τα ίδια γνωστά μοντέλα κέρδους και εκμετάλλευσης με νέα τεχνολογικά μέσα;
2. Η έννοια του «ψηφιακού φεουδαρχισμού»
- Κριτικοί της Big Tech (Google, Meta, OpenAI κ.λπ.) μιλούν για μια μορφή «τεχνο-φεουδαρχισμού»:
- Οι εταιρείες λειτουργούν σαν κυρίαρχοι φεουδάρχες, ελέγχοντας τους πόρους (δεδομένα, λογισμικά, υπολογιστική ισχύ).
- Οι χρήστες είναι υποτελείς που «εργάζονται» με τη χρήση των υπηρεσιών (παράγουν δεδομένα, παρέχουν προσοχή, δημιουργούν περιεχόμενο).
- Τα κέρδη συγκεντρώνονται σε μια μικρή ελίτ, ενώ η πλειοψηφία ζει υπό καθεστώς εξάρτησης.
3. Επιχειρήματα υπέρ της ερμηνείας του «καπιταλισμού»
- Ο Morozov όμως προειδοποιεί ότι αυτός ο παραλληλισμός με τον Μεσαίωνα μπορεί να είναι παραπλανητικός.
- Οι εταιρείες δεν αντικαθιστούν τον καπιταλισμό∙ απλώς εφαρμόζουν παλιές συνταγές κερδοφορίας με νέες τεχνολογίες:
- μονοπώλια και ολιγοπώλια,
- έλεγχος της αγοράς,
- μεταφορά κόστους στους καταναλωτές και εργαζομένους,
- ιδιωτικοποίηση της καινοτομίας.
- Με άλλα λόγια, δεν βρισκόμαστε σε νέο «φεουδαρχικό» καθεστώς, αλλά σε μια ριζικά ενισχυμένη εκδοχή του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού.
4. Πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες
- Ο παραλληλισμός με τον Μεσαίωνα έχει έναν κίνδυνο: αποπολιτικοποιεί το ζήτημα.
- Αν πιστέψουμε ότι ζούμε σε «νέο φεουδαρχισμό», ενδέχεται να αποδεχτούμε ότι οι λύσεις είναι ρομαντικές, ουτοπικές ή ατομικές (τύπου «Δον Κιχώτης»).
- Αν όμως δούμε το φαινόμενο ως καπιταλισμό, τότε οι λύσεις είναι πολιτικές και συλλογικές (τύπου «Καρλ Μαρξ»): ρύθμιση, αναδιανομή, κοινωνικός έλεγχος των τεχνολογιών.
5. Το διακύβευμα για τη δημοκρατία
- Η εξάρτηση των κρατών και πολιτών από ιδιωτικούς τεχνολογικούς κολοσσούς αποδυναμώνει τη δημοκρατία.
- Η γνώση, τα δεδομένα και η καινοτομία συγκεντρώνονται σε λίγα χέρια.
- Αντί η τεχνητή νοημοσύνη να γίνει δημόσιο αγαθό, μετατρέπεται σε εργαλείο ισχύος και ανισότητας.
6. Συμπέρασμα
- Ο Morozov καταλήγει ότι η μεταφορά του «Μεσαίωνα» είναι γοητευτική αλλά παραπλανητική.
- Για να αντιμετωπίσουμε την εξουσία των Big Tech, πρέπει να δούμε τον ψηφιακό κόσμο όχι ως φεουδαρχικό αλλά ως καπιταλιστικό σύστημα, άρα να αναζητήσουμε λύσεις μέσα από πολιτικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς αγώνες.
- Όπως γράφει χαρακτηριστικά: «Για να τους πολεμήσουμε, πρέπει να επιλέξουμε: Δον Κιχώτης ή Καρλ Μαρξ».
Έτσι, η ουσία του άρθρου είναι ότι η τεχνολογία δεν μας πάει πίσω στον Μεσαίωνα, αλλά μάλλον μας δείχνει πόσο ισχυρός και προσαρμοστικός είναι ο σημερινός καπιταλισμός.
Το οπτικό διάγραμμα-πίνακας συγκρίνει «Ψηφιακό Φεουδαρχισμό» και «Καπιταλισμό» όπως τα αναλύει ο Morozov.
About Author
