Αναδημοσίευση από Η ΕΠΟΧΗ.
Σύμφωνα με τον Μαρξ και τον Ένγκελς, η σύγχρονη οικογένεια που με την κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής παύει να αποτελεί παραγωγική μονάδα, σαν κοινωνική δομή, αποτελεί έναν «αστικό θεσμό», που δεν είναι κοινωνικά ουδέτερος, αλλά αναπαράγει την αστική ταξική κυριαρχία, κι αυτό ανεξάρτητα από την ποιότητα του «εσωτερικού οικογενειακού δεσμού»:
«… γάμος, ιδιοκτησία και οικογένεια παραμένουν απρόσβλητα, στη θεωρία, διότι αποτελούν την πρακτική βάση που πάνω της η αστική τάξη έχει οικοδομήσει την κυριαρχία της, και διότι στην αστική τους μορφή αποτελούν τους όρους που κάνουν τον αστό, αστό… Η αστική διάλυση της οικογένειας… δεν εμποδίζει την ίδια την οικογένεια να συνεχίζει πάντοτε να υπάρχει. Η βρώμικη ύπαρξη της έχει το αντίβαρό της μέσα στην Ιερή έννοιά της, μέσα στην επίσημη φρασεολογία και την καθολική υποκρισία… Ο εσωτερικός οικογενειακός δεσμός είχε διαλυθεί, οι ξεχωριστοί συντελεστές που αποτελούσαν την έννοια της οικογένειας είχαν διαλυθεί, λόγου χάρη η υπακοή, η ευσέβεια, η πίστη στο γάμο κλπ. Αλλά το πραγματικό σώμα της οικογένειας, η σχέση ιδιοκτησίας, η αποκλειστική στάση απέναντι σε άλλες οικογένειες, η υποχρεωτική συνοίκηση, σχέσεις που δημιουργούνται από την ύπαρξη των παιδιών, τη δομή των σύγχρονων πόλεων, το σχηματισμό του κεφαλαίου, κλπ., όλα αυτά διατηρήθηκαν, διότι η ύπαρξη της οικογένειας έγινε αναγκαία από τη σύνδες;h της με τον τρόπο παραγωγής, που υπάρχει ανεξάρτητα από τη θέληση της αστικής κοινωνίας” (Μαρξ, Ένγκελς, Η Γερμανική Ιδεολογία, Εκδόσεις Gutenberg, σ. 254-255).
Τι συμβαίνει, όμως, όταν ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής εισέρχεται σε σοβαρή δομική και παρατεταμένη κρίση, όπως αυτή που ζούμε σήμερα; Τότε αναπόφευκτα όλοι οι υποστηρικτικοί του θεσμοί (πολιτικό σύστημα, δικαιοσύνη, συνδικάτα, κ.ά.) συμμετέχουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στην κρίση αυτή. Ο γάμος και η οικογένεια δεν θα μπορούσε να αποτελούν εξαίρεση.
Οι δυσκολίες εύρεσης εργασίας και στέγασης για τους νέους, η εργασιακή επισφάλεια, τα υπερβολικά ωράρια εργασίας και ο περιορισμένος χρόνος επαφής με τα παιδιά, οι χαμηλές αμοιβές, ο αυξημένος ανταγωνισμός, οι μειωμένες κοινωνικές παροχές και γενικότερα το υψηλό κόστος διαβίωσης προκαλούν τεράστιο καθημερινό άγχος, αίσθημα απαξίωσης και εντάσεις που αναπόφευκτα μεταφέρονται στον οικογενειακό πυρήνα υπό μορφή δυσανεξίας, κατάθλιψης και συγκρούσεων. Οι γυναικοκτονίες που τελευταία έχουν πληθύνει είναι η πιο ακραία μορφή κρίσης.
Αυτή η κατάσταση έχει σαν αποτέλεσμα τα έτσι κι αλλιώς αυξημένα προβλήματα στις ερωτικές σχέσεις να αντιμετωπίζουν μεγάλη δυσκολία να καταλήξουν σε γάμο, αλλά κι όταν αυτό συμβαίνει την ακόμη μεγαλύτερη δυσκολία ο γάμος αυτός να διατηρηθεί ή να ευδοκιμήσει. Τα διαζύγια αυξάνουν, οι γάμοι ελαττώνονται και οικογένειες διαλύονται.
Την κρίση που περνά ο θεσμός του γάμου και της οικογένειας διαπιστώνουμε ανάγλυφα και συγκεκριμένα στην περίπτωση της Ελλάδας, όπου τη δεκαετία 2011-2021, ενώ ο συνολικός πληθυσμός μειώθηκε κατά 3%, οι έγγαμοι μειώθηκαν κατά 11% και, αντιθέτως, οι διαζευγμένοι αυξήθηκαν κατά 46% (αύξηση κατά 150.000 περίπου), σύμφωνα με τα επίσημα διαθέσιμα στοιχεία.
Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ
Η εκπληκτική αύξηση κατά 2.165% των συμφώνων συμβίωσης στο ίδιο διάστημα αποτελεί μία παρήγορη εξέλιξη –μολονότι το απόλυτο μέγεθος τους είναι πολύ μικρό ακόμη– διότι μαρτυρά την τάση των νέων ανθρώπων να πειραματίζονται και να αποζητούν μεγαλύτερους βαθμούς ελευθερίας χωρίς όλες τις νομικές δεσμεύσεις που υπαγορεύει ο αστικός γάμος.
Από την άλλη, στην ΕΕ η κατάσταση είναι διαφορετική, με τους γάμους να μειώνονται μεν αλλά να παραμένουν διπλάσιοι από τα διαζύγια, κυρίως λόγω των χωρών της Ανατατολικής Ευρώπης: περίπου 1,8 εκατομμύρια γάμοι και περίπου 0,7 εκατομμύρια διαζύγια έλαβαν χώρα το 2023. Αυτά τα στοιχεία μπορούν να εκφραστούν ως 4,0 γάμοι για κάθε 1.000 άτομα (με άλλα λόγια, το ακαθάριστο ποσοστό γάμων) και 2,0 διαζύγια για κάθε 1.000 άτομα (με άλλα λόγια, το ακαθάριστο ποσοστό διαζυγίων).
Δεδομένου ότι η καπιταλιστική κρίση που τροφοδοτεί όλα αυτά τα φαινόμενα είναι όλη μπροστά μας, δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε πως αυτό αποτελεί κακό οιωνό για το μέλλον του αστικού θεσμού του γάμου. Παράλληλα, όμως, εμπνέει αισιοδοξία για την αναζήτηση μεγαλύτερου βαθμού προσωπικής αυτονομίας και περισσότερο ελεύθερων σχέσεων επικοινωνίας και συμβίωσης. Τάση για την οποία αγωνίζονται εξάλλου κι όλα τα κινήματα για τα δικαιώματα, όπως των γυναικών, των Λοάτκι+ κ.ά., καθώς οι μοριακές διεργασίες μετασχηματισμού της καπιταλιστικής κοινωνίας ξεκινούν πριν ακόμη αυτή ανατραπεί.
About Author
