του Michael Löwy
(μετάφραση Κατερίνα Σκλήρη) Αναδημοσίευση από x-efimerida
23.5.2024
Είμαστε όλοι επιβάτες ενός νέου Τιτανικού. Όμως, σε αντίθεση με τον Τιτανικό του 1912, οι κυβερνήτες και οι περισσότεροι επιβάτες αυτού του υπέροχου υπερωκεάνιου γνωρίζουν. Έχουν επίγνωση ότι αν ο Νέος Τιτανικός συνεχίσει τη σημερινή πορεία του, αναπόφευκτα θα προσκρούσει σ ’ένα παγόβουνο και θα βυθιστεί. Το παγόβουνο ονομάζεται «Κλιματική Αλλαγή».
Κάποιοι από τους κυβερνήτες ζήτησαν αλλαγή πορείας. Η απάντηση θεωρήθηκε «υπερβολικά ακριβή»: οι επιβάτες θα έπρεπε να αποζημιωθούν κ.λπ., εν ολίγοις, το κόστος θα ήταν τεράστιο. Ωστόσο, ελήφθη απόφαση για μείωση της ταχύτητας, όμως δεν εφαρμόστηκε σχεδόν καθόλου. Στο μεταξύ, στην πολυτελή διακεκριμένη θέση, η ορχήστρα παίζει και οι επιβάτες χορεύουν. Στην οικονομική θέση, ορισμένοι άνθρωποι παρακολουθούν με πάθος στην τηλεόραση το ποδοσφαιρικό πρωτάθλημα. Μια ομάδα αγανακτισμένων νέων διαμαρτύρεται και απαιτεί άλλο δρομολόγιο, αλλά ο θόρυβος της ορχήστρας και της τηλεόρασης πνίγει τις φωνές τους.
Ορισμένοι επιβάτες, τόσο στη διακεκριμένη θέση όσο και στην οικονομική, ανησυχούν. Είναι πράγματι εξαιρετικά ανήσυχοι. Ξέρουν ότι ένας αριθμός λαθρεπιβατών κατάφερε να επιβιβαστεί στο υπερωκεάνιο. Κινητοποιούνται δραστήρια για να τους κυνηγήσουν και να τους πετάξουν στη θάλασσα. Μια φιλάνθρωπη μειοψηφία προτείνει να δοθεί σωσίβιο στους λαθρεπιβάτες πριν εγκαταλειφθούν στον ωκεανό. Το ζήτημα βρίσκεται ακόμη υπό συζήτηση.
Εν τω μεταξύ, ο Νέος Τιτανικός κινείται αδυσώπητα προς το παγόβουνό του.
Αυτή η κωμικοτραγική αλληγορία μπορεί να χρησιμεύσει για να απεικονίσει την κατάσταση του πολιτισμού μας (του σύγχρονου βιομηχανικού καπιταλιστικού πολιτισμού) που βρίσκεται αντιμέτωπος με την ολοένα και περισσότερο προφανή απειλή της οικολογικής καταστροφής, δηλαδή με την μη αναστρέψιμη και ανεξέλεγκτη κλιματική αλλαγή που απειλεί τα ίδια τα θεμέλια της ζωής εν γένει και της ανθρώπινης ζωής ειδικότερα. Άραγε, δεν αλλοτριώνεται έτσι η ανθρωπότητα στο σύνολό της όντας ανίκανη να αποκρούσει τον επικείμενο κίνδυνο;
Το παγόβουνο πλησιάζει
Τι είναι λοιπόν η αλλοτρίωση; Το λεξικό Robert δίνει δύο ορισμούς:
1) Μια ψυχική διαταραχή, προσωρινή ή μόνιμη, η οποία καθιστά το άτομο ανίκανο να συμπεριφερθεί φυσιολογικά.
2) Η κατάσταση της υποδούλωσης σε πράγματα καθώς και σε επιτεύγματα της ανθρωπότητας, τα οποία στρέφονται εναντίον σου.
Υπαγόμαστε στην πρώτη περίπτωση; Μπορούμε άραγε να μιλήσουμε για ένα είδος συλλογικής «ψυχικής διαταραχής» που καθιστά τα άτομα ανίκανα να συμπεριφερθούν φυσιολογικά; Ίσως. Όμως αντί για «ψυχική διαταραχή», θα έπρεπε να μιλάμε για εσκεμμένη τύφλωση ή επιδεινούμενη μυωπία ή ακόμη και για στρουθοκαμηλική συμπεριφορά (αντιμετώπιση του κινδύνου με το κεφάλι χωμένο στην άμμο).
Τείνω να προτιμήσω τον δεύτερο ορισμό που δίνει το λεξικό, υπό τον όρο να επεκταθεί από το άτομο στο σύνολο.
Η κλασική ανάλυση της αλλοτρίωσης (Entfremdung) απαντάται στα χειρόγραφα του Μαρξ του 1844. Για τον νεαρό Μαρξ, η αλλοτρίωση είναι η διαδικασία κατά την οποία τα προϊόντα της ανθρώπινης δραστηριότητας, της εργασίας και της παραγωγής, ανεξαρτητοποιούνται από τους δημιουργούς τους και παίρνουν τη μορφή μιας αυτόνομης δύναμης, η οποία ξεφεύγει από τον έλεγχό τους και τους αντιπαρατίθεται ως εχθρική και αλλότρια.
Αυτό ισχύει για τα εμπορεύματα, την παγκόσμια αγορά, τα ορυκτά καύσιμα, τη βιομηχανική γεωργία, τον παραγωγισμό και τον καταναλωτισμό. Στην πραγματικότητα, ο βιομηχανικός πολιτισμός στο σύνολό του έγινε μια ανεξέλεγκτη δύναμη, που στρέφεται εναντίον των δημιουργών του και απειλεί να τους καταστρέψει. Είναι ένα είδος απρόσωπου συστήματος, ένας αυτοκινούμενος μηχανισμός, που λειτουργεί σύμφωνα με τους δικούς του κανόνες, απόλυτα βασισμένους σε ακριβείς μαθηματικούς υπολογισμούς (κέρδους και ζημίας). Ο Νέος Τιτανικός πλέει υπό αυτόματο έλεγχο, ένα σύστημα το οποίο υπερασπίζονται σθεναρά όσοι απολαμβάνουν τα προνόμια του πολυτελέστατου αυτού πλοίου.
Τα χειρότερα μπορούν ακόμη να αποφευχθούν. Μπορούμε ακόμα να βγούμε από τον φαύλο κύκλο της αλλοτρίωσης και να ανακτήσουμε τον έλεγχο της πλοήγησης. Μπορούμε ακόμα να αλλάξουμε πορεία. Αλλά ο χρόνος τελειώνει…
Ας αλλάξουμε πορεία
Ποιοι είναι αυτοί οι νέοι που προσπαθούν, με αστείρευτη ενέργεια, να αφυπνίσουν τους επιβάτες του Νέου Τιτανικού και να λύσουν τη θανάσιμη μαγεία που ασκεί η εμπορική αλλοτρίωση; Η νέα γενιά συνειδητοποιεί όλο και περισσότερο ότι σε λίγες δεκαετίες θα πρέπει να «πληρώσει το λογαριασμό» για την τύφλωση εκείνων που σήμερα κατέχουν την εξουσία, οικονομική ή πολιτική. Αντιλαμβάνεται πολύ καλά ότι το πρόβλημα δεν έγκειται μόνο στις κυβερνήσεις – η αδράνεια των οποίων είναι προφανής και αντικατοπτρίζεται στη θεαματική αποτυχία δεκάδων συνεδριάσεων της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή (COP) – αλλά και στο υπάρχον οικονομικό σύστημα (δηλαδή στον σύγχρονο βιομηχανικό καπιταλισμό). Αυτή η συνειδητοποίηση αντικατοπτρίζεται στο σύνθημα που ακούστηκε σε αμέτρητες διαδηλώσεις οι οποίες έγιναν μετά τη Διάσκεψη της Κοπεγχάγης του 2009: «Αλλάξτε το σύστημα, όχι το κλίμα!» Επειδή, όπως το συνοψίζει τέλεια η Greta Thunberg: «Είναι μαθηματικά αδύνατο να λυθεί η κλιματική κρίση στο πλαίσιο του σημερινού πολιτικού και οικονομικού συστήματος».
Η Greta Thunberg -που αποκαλείται “μάγισσα” από φασίστες, νεοφασίστες και αντιδραστικούς παντός είδους- έχει αναμφισβήτητα διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο στην κινητοποίηση των νέων για το κλίμα. Στο κάλεσμά της σε παγκόσμια απεργία για το κλίμα το 2019 ανταποκρίθηκαν 1,6 εκατομμύρια νέοι σε 125 χώρες στον κόσμο, ενώ 7 εκατομμύρια νέοι ακολούθησαν το κάλεσμά της για τις 20 Σεπτεμβρίου 2019! Η κρίση του covid-19 επιβράδυνε αναμφίβολα αυτήν την κινητοποίηση, η οποία όμως ξεκινά και πάλι με χίλιες δυο διαφορετικές μορφές: με τις κινητοποιήσεις Friday for Future, με τις διαμαρτυρίες Global Climate Strike, με την κίνηση Extinction Rebellion, με την πρωτοβουλία Youth for Climate, κ.λπ.
Συνοψίζοντας το πνεύμα αυτής της γενιάς, η Greta Thunberg δήλωσε πρόσφατα: «Δεν θα τα παρατήσουμε χωρίς να δώσουμε μάχη». Το αγωνιστικό πνεύμα των νέων είναι η κύρια ελπίδα μας να αποφύγουμε ένα συλλογικό ναυάγιο.
(Δημοσιεύτηκε στο Ecorev τεύχος 53, Παρίσι, Δεκέμβριος 2022)
About Author
