Νίκος Στραβελάκης
Σεμινάριο MPhil. ΕΚΠΑ 15 Δεκεμβρίου 2023
Όταν συζητάμε για βιβλία που επιχειρούν μια τομή στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο μου έρχεται στο νου ο πρόλογος του Robert Heilbroner στο Wordly Philosophers και κυρίως το ακόλουθο απόσπασμα «Αυτό που έκαναν οι οικονομολόγοι ήταν πιο αποφασιστικής σημασίας για την ιστορία από πολλές πράξεις πολιτικών που είχαν λάμψη και δόξα, συχνά πιο ανησυχητικό από τη διέλευση στρατών από σύνορα, περισσότερο ισχυρό για το καλό και για το κακό από τα διατάγματα βασιλιάδων και των νομοθετικών σωμάτων. Διαμόρφωσαν και επηρέασαν τη σκέψη των ανθρώπων» Ανεξάρτητα από το αν συμφωνούμε, διαφωνούμε ή επιφυλασσόμαστε το βιβλίο αυτό επιχειρεί να διαμορφώσει και να επηρεάσει τη σκέψη μας και γι’ αυτό συζητιέται ευρέως. Η πρωτοτυπία του βρίσκεται στο ότι σκιαγραφεί ένα αναλυτικό σχήμα που δεν μιλά για μια νέα φάση ή ένα νέο «στάδιο» του καπιταλισμού όπως έχει συμβεί στο παρελθόν με βιβλία όπως το «Finance Capital» του Hilferding (1910-[1981]), το «Monopoly Capital» (1968) των Sweezy και Baran ή τις πρόσφατες θεωρίες «χρηματιστικοποίησης» (Tome 2011). Θεωρεί ότι οι νέες τεχνολογίες σε συνδυασμό με τις πολιτικές συνθήκες που επικράτησαν με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1990 στο δίλημμα «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα» έχουν επιβάλει τη ΒΑΡΒΑΡΟΤΗΤΑ1. Βέβαια η βαρβαρότητα εδώ έχει διαφορετικό περιεχόμενο. Πρόκειται για την επικράτηση συνθηκών που παραπέμπουν σε προ-καπιταλιστικούς τρόπους παραγωγής όπως η φεουδαρχία. Δηλαδή, σε τρόπους παραγωγής που η απόσπαση του οικονομικού πλεονάσματος γίνεται με την ανοιχτή βία, το έθιμο και την επανάληψη και όχι μέσα από την συναλλαγή «ελεύθερων» ανθρώπων. Το αναλυτικό σχήμα, φαινομενικά τουλάχιστον, ακουμπάει σε πολλές πλευρές του σύγχρονου κόσμου. Παραδείγματος χάριν, η φεουδαρχία ήταν μια αυστηρά ιεραρχική κοινωνία στην οποία η κοινωνική κινητικότητα ήταν μια λέξη άγνωστη. Ο καπιταλισμός αντίθετα πλασάρεται σαν μια κοινωνία «ευκαιριών». Όμως η σύγχρονη συζήτηση για την εισοδηματική ανισότητα δείχνει ότι η κοινωνική κινητικότητα στις μέρες μας είναι άκρως περιορισμένη. Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι. Αυτό μάλιστα γίνεται όλο και εντονότερο με τον αποκλεισμό των φτωχών στρωμάτων από τη δημόσια παιδεία και τη δημόσια υγεία. Στο τελευταίο του βιβλίο ο νομπελίστας Angus Deaton παρουσιάζει ένα συνταρακτικό στοιχείο. Τα τελευταία 30 χρόνια το προσδόκιμο ζωής των ανθρώπων χωρίς πανεπιστημιακή εκπαίδευση στις ΗΠΑ πέφτει ακόμη και σε απόλυτα νούμερα. Το επιχείρημά του είναι ότι η μόρφωση είναι η βασική άμυνα απέναντι στη φτώχεια και ο βασικός μηχανισμός κοινωνικής κινητικότητας. Οι άνθρωποι που την αποστερούνται λοιπόν δεν είναι άλλοι από τα φτωχά λαϊκά στρώματα.
- Για την ιστορία να θυμίσω ότι η φράση προέρχεται από μια μπροσούρα της Λούξεμπουργκ γραμμένη το 1915 στη φυλακή στη δίνη του Α παγκοσμίου πολέμου ( The Crisis in German Social Democracy ή αλλιώς η «Μπροσούρα του Ιουνίου»).
Το γράφημα που ακολουθεί παρουσιάζει τις σχετικές χρονολογικές σειρές. Παρεμπιπτόντως είναι και μια ένδειξη των συνεπειών από μια πιθανή ιδιωτικοποίηση της παιδείας και την κατεδάφιση της δημόσιας υγείας στη χώρα μας. Ανάλογοι συνειρμοί και αντιστοιχίσεις προκύπτουν από τον τρόπο με τον οποίο κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες αντέδρασαν στη κρίση του 2008. Η κοινωνικοποίηση των ζημιών εμπορικών τραπεζών και επιχειρήσεων από οργανισμούς χωρίς δημοκρατική νομιμοποίηση (όπως είναι οι κεντρικές τράπεζες) μπορεί να ιδωθεί σαν άλωση του «κράτους δικαίου» από μια κάστα «ολιγαρχών». Μια πολιτική που μας πηγαίνει πίσω στα 1720 όταν ο Φίλιππος της Ορλεάνης αντιβασιλέας του ανήλικου Λουδοβίκου του 15ου έστησε με το Σκωτσέζο τραπεζίτη Τζον Λω την «πυραμίδα του Μισισιπή» προσπαθώντας να μετατρέψουν τα χρέη των πολέμων του Λουδοβίκου του 14ου (που είχε κληρονομήσει ο Λουδοβίκος ο 15ος ) σε υποχρεώσεις ενός είδους κεντρικής τράπεζας της εποχής της Bank Generale (Μάρξ 2018-[1856]). Σε κάθε περίπτωση η επέκταση της χρηματοπιστωτικής σφαίρας και των κάθε λογής προσόδων είναι βασικό συστατικό στοιχείο του άνισου και άδικου κόσμου στον οποίο ζούμε. Το σχήμα που ακολουθεί προέρχεται από ένα πρόσφατο άρθρο του Anwar Shaikh (2017). Δείχνει ότι η ανισότητα στις ΗΠΑ, που εκτοξεύεται την περίοδο του νεοφιλελευθερισμού, οφείλεται κυρίως σε μεταβιβάσεις αξίας (στο σχήμα είναι η χρονολογική σειρά property income with capital gains/NOS). Δηλαδή, το διπλασιασμό του εισοδήματος από περιουσία συμπεριλαμβανομένων των «κερδών κεφαλαίου» ως ποσοστό του «καθαρού λειτουργικού πλεονάσματος» (Net Operating Surplus – (NOS)). Το αναλυτικό σχήμα της «Τεχνοφεουδαρχίας» έχει μια επιπλέον ιδιαιτερότητα. Αναγνωρίζει, σε αντίθεση με τη νεοκλασική θεωρία, ότι οι «αποτυχίες αγοράς» στα ζητήματα της ανισότητας, της ανεργίας, της κρίσης και του περιβάλλοντος δεν λύνονται με την επιβολή ενός φόρου (όπως ο φόρος στην περιουσία του Piketty ή οι φόροι στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα). Η εφαρμογή εναλλακτικών πολιτικών απαιτεί ριζική πολιτική αλλαγή. Η επισήμανση αυτή επίσης έχει αναφορά στα φαινόμενα και τις εξελίξεις της εποχής μας. Όλοι θυμόμαστε πριν από κάποιο χρονικό διάστημα την πρωτοβουλία του Jospeh Stiglitz με καμιά δεκαριά νόμπελ βιολογίας και ιατρικής που ζητούσαν την αναστολή των δικαιωμάτων ερασιτεχνίας ώστε να παραχθούν μαζικά εμβόλια COVID-19 και να αποφευχθούν έτσι οι μεταλλάξεις του υιού. Η πρωτοβουλία είχε βρει τη θετική ανταπόκριση του προέδρου των ΗΠΑ Biden. Όμως, παρά τις δηλώσεις τίποτα δεν έγινε. Αρκετοί θυμούνται επίσης τις τοποθετήσεις στο πρώτο συνέδριο του Economics for the Common Good στη Τουλούζη το 2021. Χαρακτηριστικά, ο νομπελίστας Ajit Banerzee μιλούσε, παρόντος του Γάλλου προέδρου Macron, για φόρο στον πλούτο που να φτάνει και το 90% και πάλι τίποτα δεν έγινε. Ακόμη και οι παραινέσεις του Daron Acemoglou για έλεγχο της χρήσης της τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης στο τελευταίο βιβλίο του (με τον Simon Johnson) «Power and Progress» ελάχιστα έχουν συγκινήσει κυβερνήσεις και πολιτικούς και τούτο παρά τη στροφή 180 μοιρών που πραγματοποίησε στη θέση του για την ανισότητα. Κοντολογίς, είναι ισχυρές τόσο οι επισημάνσεις όσο και τα συμπεράσματα του επιχειρήματος. Μάλιστα αντίθετα με κείμενα προηγούμενων ιστορικών περιόδων εδώ η μαζική πολιτική δράση και τα ριζοσπαστικά αιτήματα μοιάζουν μονόδρομος
2. Παρόλο που θα ήταν βολικό να σταματούσα εδώ θεωρώ ότι ο σχολιασμός της θεωρητικής θεμελίωσης του αναλυτικού σχήματος που προτείνει ο Γιάνης είναι σημαντικός. Ένας λόγος παραπάνω ότι ο συγγραφέας αναφέρει ευθαρσώς ότι η ανάλυσή του βασίζεται στο Μάρξ
3. Η ιστορική εμπειρία έχει δείξει ότι ισχυρά αναλυτικά σχήματα, με αναφορά στο Μάρξ, που απελευθέρωσαν σκέψεις και δυνάμεις σε όλες τις εκδοχές της αριστεράς (όπως έγινε τη δεκαετία του 1910-1920 με το Hilferding, ή μετά το 1960 με το Sweezy) συχνά δεν έχουν διαχρονική επίδραση λόγω της θεωρητικής τους θεμελίωσης. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι διαβάζοντας το Grossman (1929) μου είχε κάνει εντύπωση η αποστροφή από τη τοποθέτηση του Hilferding στο συνέδριο του SPD στο Αμβούργο το 1927. Εκεί δύο χρόνια πριν το ξέσπασμα της μεγάλης ύφεσης είχε δηλώσει ότι η κατάρρευση του καπιταλισμού είναι αδύνατη και είναι μια απλή «ιδεοληψία των μπολσεβίκων». Ο Γιάνης είναι βέβαια πολύ πιο συνειδητοποιημένος. Το επιχείρημά του είναι ότι η εμφάνιση του «cloud capital» και ο ρόλος κυβερνήσεων και τραπεζών στη κρίση του 2008 αναμένεται να οδηγήσουν σε ένταση των κρίσεων (είτε οφείλονται στη πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους είτε σε χρηματοπιστωτικές φούσκες – Technofeudalism σελ. 139) όχι στην απάλειψή τους. Ξεκινώντας από αυτό το σημείο θέλω να κάνω ορισμένες επισημάνσεις. 2Στο «Finance Capital», για παράδειγμα, εκτός από πόλεμο για σφαίρες επιρροής, που μπορεί να αποτελέσει θρυαλλίδα ανατροπών, υπάρχει και το ειρηνικό σενάριο του «οργανωμένου σταδίου». Ενώ, στο «Monopoly Capital» μοναδική ελπίδα ανατροπής είναι τα κινήματα του αναπτυσσόμενου κόσμου. 3Θα ήθελα να ξεκαθαρίσω ότι για εμένα αυτή η αναφορά του Γιάνη είναι ιδιαίτερα θετική για τη Μαρξιστική Πολιτική Οικονομία. Απεχθάνομαι τους αυτόκλητους «ιδιοκτήτες» του Μαρξισμού που προσπαθούν να αποκλείσουν ιδέες και απόψεις από αναφορές στο Μάρξ καταγγέλλοντάς τις ως αιρετικές, ρεφορμιστικές κλπ.Καταρχήν, σε εμπειρικό επίπεδο, οι κρίσεις, στον καπιταλισμό τουλάχιστον, ήταν και παραμένουν ιδιαίτερα τακτές, εμφανίζονται κάθε 40 χρόνια περίπου και συμπίπτουν με μακρά κύματα τιμών χρυσού. Αυτό φαίνεται στο σχήμα που ακολουθεί (Shaikh 2016 σελ. 62). Από την πρώτη καπιταλιστική κρίση το 1815, με το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων, μέχρι τη κρίση του 2008 αυτό το μοτίβο δείχνει σύμφυτο με τη δυναμική του καπιταλισμού. Εάν το επιχείρημα του Γιάνη είναι σωστό αυτή η δυναμική ή θα πρέπει να είχε αλλάξει ήδη ή θα πρέπει να μεταβληθεί στο μέλλον. Επειδή το internet προϋπήρχε της κρίσης του 2008, υποθέτω ότι αυτό που αναμένεται να μεταβάλλει τη δυναμική των οικονομιών στο εξής είναι η στάση και η πολιτική κυβερνήσεων και κεντρικών τραπεζών. Όμως και πάλι τα εμπειρικά στοιχεία δείχνουν ότι η χρηματοπιστωτική σφαίρα ακολουθεί την πορεία του «οριακού ποσοστού κέρδους» (του ποσοστού κέρδους στις νέες επενδύσεις). Το σχήμα που ακολουθεί (Stravelakis 2023 – Appendix 2) δείχνει ότι οι τιμές των μετοχών του δείκτη S&P 500 ακολουθούν το «οριακό ποσοστό κέρδους», δηλαδή το λόγο μεταβολής των κερδών προς τις επενδύσεις, συστηματικά τα τελευταία 70 χρόνια. Με άλλα λόγια, οι αποτιμήσεις των μεγαλύτερων επιχειρήσεων στο κόσμο ακολουθούν τα fundamentals μιας καπιταλιστικής οικονομίας και μάλιστα σε συνθήκες ανταγωνισμού παρά τις διαφορετικές πολιτικές κυβερνήσεων κεντρικών τραπεζών που έχουν μεσολαβήσει τα τελευταία 80 χρόνια. [Θα ήθελα το σχολιασμό του Γιάνη σε αυτό.] Θα ζητήσω το σχόλιο και σε δύο θεωρητικές παρατηρήσεις με τις οποίες και θα κλείσω:
1. Σύμφωνα με το βιβλίο μια βασική μεταβολή ανάμεσα στη τεχνοφεουδαρχια και το καπιταλισμό είναι ότι απέναντι «στα κέρδη και τις αγορές» υπάρχουν οι «πρόσοδοι και τα τιμάρια». Εφόσον όμως συνεχίζουν να υπάρχουν κέρδη τότε οι πρόσοδοι είναι καπιταλιστικές πρόσοδοι (μεταβιβάσεις αξίας) και όχι φεουδαρχικές πρόσοδοι βασισμένες στο αριστοκρατικό μονοπώλιο της γης. Για να εξηγήσω τι εννοώ θα παραθέσω το ακόλουθο απόσπασμα από το κλασικό άρθρο του Ben Fine για τη μαρξιστική θεωρία της προσόδου: «Η θεωρία του Μαρξ για την πρόσοδο δεν είναι συμπλήρωμα της θεωρίας του για το κεφάλαιο στο επίπεδο της διανομής, αλλά αναπτύσσεται αδιαχώριστα από αυτήν. Οι μορφές της διαφορικής και της απόλυτης προσόδου αποδεικνύεται ότι αντιστοιχούν στη διαμόρφωση της αγοραίας αξίας και της τιμής της παραγωγής … αντίστοιχα, και αυτές, με τη σειρά τους, εξαρτώνται από τα εμπόδια που θέτει [η ιδιοκτησία] στην εντατική και εκτατική [εκμετάλλευση].» (Fine 1979). Για να δικαιολογείται μια σημαντική μεταβολή στις παραγωγικές σχέσεις, όπως καταδεικνύει ο όρος «Τεχνοφεουδαρχία», οι μεταβιβάσεις αξίας δεν φτάνουν αφού συνεχίζουν να είναι κομμάτι της υπεραξίας και εξαρτώνται από αυτήν. Χρειάζεται μια διαφορετική θεωρία προσδιορισμού τους. Το επιχείρημα του βιβλίου ότι οι πρόσοδοι του «cloud capital» είναι αποτέλεσμα της δεσπόζουσας θέσης που έχουν αποκτήσει επιχειρήσεις όπως η Amazon ή η Google δεν επαρκεί. Ο εγκλωβισμός του αγοραστικού κοινού και ο συνακόλουθος περιορισμός και επηρεασμός των καταναλωτικών προτιμήσεων που προσφέρουν οι «αλγόριθμοι αναζήτησης» μπορεί να θεωρηθεί απλά ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Το τελευταίο είναι η βάση της έννοιας της «διαφορικής προσόδου δευτέρου τύπου» (DRII) στο Μάρξ (Fine 1979). Πρόκειται για την διαφορική επένδυση κεφαλαίου σε ένα (ιδιοκτησιακό) περιβάλλον της ίδιας ποιότητας όπως είναι το διαδίκτυο. Με αυτή τη λογική, ό αλγόριθμος της Google ή της Microsoft τις έχει καταστήσει «ρυθμιστικό κεφάλαιο» (regulating capital – Tsoulfidis & Tsaliki 2005) και μπορούν να καθορίσουν τις τιμές και τις αποδόσεις στους σχετικούς κλάδους. Βέβαια σε αυτή την ανάλυση οι αποδόσεις εταιρειών όπως η Amazon δεν είναι κατ’ ανάγκη πρόσοδοι. Πρόσοδος είναι τα όποια ποσά (πραγματικά ή τεκμαρτά) καταβάλλουν για τη χρήση του κυβερνοχώρου όχι το σύνολο των εσόδων τους. Μπορούν να θεωρηθούν αποδόσεις του εμπορικού κεφαλαίου που κατά το Μάρξ τείνει να εξισωθεί με το ποσοστό κέρδους του βιομηχανικού κεφαλαίου (Marx 1959[1894], Part IV).
2. Η προηγούμενη συζήτηση ανοίγει ένα πολύ σημαντικό ζήτημα κατά τη γνώμη μου. Το πώς αντιλαμβανόμαστε την έννοια του καπιταλιστικού ανταγωνισμού. Το βιβλίο γράφει: «[Οι αγορές] Μπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο ανταγωνιστικές, ολιγοπωλιακές (λίγοι πωλητές, πολλοί αγοραστές) ή ολιγοψωνιακοί (πολλοί πωλητές, λίγοι αγοραστές). Μπορεί να τείνουν στο όριο του μονοπωλίου (ένας μόνος πωλητής και πολλοί αγοραστές) ή μονοψώνια (πολλοί πωλητές ένας αγοραστής). Οι αγορές αδυνατίζουν όταν ο αριθμός των αγοραστών και ο αριθμός των πωλητών συρρικνώνονται, τείνοντας σε έναν από κάθε πλευρά (στην περίπτωση αυτή έχουμε μια περίπτωση διαπραγματεύσεων ένας προς έναν ή διμερές μονοπώλιο/ψωνία)» «Στο πλαίσιο της τεχνοφεουδαρχίας, οι συναλλαγές είναι συγκεντρωμένες και δεν λαμβάνουν χώρα σε αγορές αλλά σε cloud-fiefs (π.χ. πλατφόρμες Big Tech) που δημιουργούνται και λειτουργούν από τους αλγόριθμους του κεφαλαίου cloud που ταιριάζουν αγοραστές και πωλητές» (Technofeudalism – Appendix I – μετάφραση δική μου) Αυτό το σχήμα παραπέμπει στη νεοκλασική θεωρία του ανταγωνισμού. Δηλαδή, στον «τέλειο ανταγωνισμό» και στην «σκοτεινή του πλευρά» το μονοπώλιο. Σίγουρα δεν είναι αυτή η θεωρία του ανταγωνισμού στην κλασική πολιτική οικονομία και στο Marx. Στη κλασική πολιτική οικονομία ο ανταγωνισμός είναι πόλεμος με βασικό όπλο τις τιμές (Stigler 1957, Clifton 1977). Η κλασική θεωρία του ανταγωνισμού έχει δύο βασικές αναλυτικές συνέπειες. Πρώτη ότι η συγκέντρωση κεφαλαίου ή/και ιδιοκτησίας δεν συνεπάγεται περιορισμό ή ακόμη και κατάργηση του ανταγωνισμού. Δεύτερο ότι η θεωρία της αξίας, εν προκειμένω της εργασιακής θεωρίας της αξίας, πραγματώνεται μέσα από τον καπιταλιστικό ανταγωνισμό σε απουσία του οποίου η εργασιακή θεωρία της αξίας δεν γίνεται να ισχύει (Stravelakis 2021). Το επιχείρημα είναι ότι η εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης ανταγωνισμός πραγματώνεται μέσα από τον καπιταλιστικό ανταγωνισμό. Με άλλα λόγια, τα πλεονεκτήματα της αυξημένης οργανικής σύνθεσης κεφαλαίου επιτρέπει στο ρυθμιστικό κεφάλαιο να πουλά φθηνότερα και κερδίζει μερίδιο αγοράς, κερδίζοντας παράλληλα μεταβιβάσεις αξίας από κλάδους χαμηλότερης οργανικής σύνθεσης. Παραδείγματος χάριν, οι προμήθειες του 40% που χρεώνει η Amazon μπορεί να θεωρούνται τεράστιες σε σχέση με τα κόστη που αντιμετωπίζει είναι όμως χαμηλότερες από το εμπορικό περιθώριο ενός μεγάλου βιβλιοπωλείου στην Αθήνα (είναι πάνω από 50%). Το ζήτημα είναι, ότι σύμφωνα με το βιβλίο, στη τεχνοφεουδαρχία η συγκέντρωση των καταναλωτών και η κυριαρχία του «cloud capital» καταργούν τον ανταγωνισμό και τις ίδιες τις αγορές. Σε αυτό το πλαίσιο πώς μπορεί συνεχίζει να ισχύει η εργασιακή θεωρία αξίας όπως ισχυρίζεται το βιβλίο; Τα παραπάνω σε καμιά περίπτωση δεν αποτελούν εξαντλητική αναφορά στις ιδέες και τα επιχειρήματα που αναπτύσσονται στο πλαίσιο του βιβλίου. Ούτε περιλαμβάνουν κάποια ενδελεχή συζήτηση των μαρξιστικών αναλυτικών κατηγοριών που παρουσιάζονται στο πλαίσιό του. Είμαι σίγουρος ότι πολλά από αυτά τα θέματα θα συνεχίσουμε να τα συζητάμε το επόμενο διάστημα κάτι που θεωρώ ιδιαίτερα θετικό και σημαντική συνεισφορά του βιβλίου.
Βιβλιογραφία Acemoglu Daron and Simon Johnson 2023. Power and Progress: Our Thousand-year Struggle Over Technology and Prosperity. New York: Public Affairs, 2023
Deaton, A. (2023) Economics in America. Princeton: Princeton University Press
Clifton, J. 1977. Competition and the evolution of the capitalist mode of production. Cambridge Journal of Economics 1: 137-151.
Fine Ben (1979) On Marx’s theory of agricultural rent, Economy and Society, 8:3, 241-278, DOI: 10.1080/03085147900000009
Grossman, H. 1929. The Law of Accumulation and the Breakdown of the Capitalist System. Leipzig: Hirshfeld (extract translation marxist.org)
Hilferding, R. 1981. Finance Capital — A Study of the Latest Phase of Capitalist Development. London: Routledge & Kegan Paul. Luxemburg R. (2015). The Junius Pamphlet-The Crisis of German Social Democracy First Published: In Zurich, February 1916 Luxemburg Internet Archive (marxists.org) 1996, 1999, 2003.
Marx K. (1856 – [2018]) Η Γαλλική Τράπεζα Credit Mobilier (III). in Marianna Tziantzi and Nikos Stravelakis (eds.) “From Our Correspondent in London Karl Marx – 22 Newsworthy Correspondences for “New York Daily Tribune”. Kastaniotis Publications, Athens
Marx K. (1894-[1959]) Capital V.III The Process of Capitalist Production as Whole. Institute of Marxism-Leninism, USSR
Shaikh A. 2016. Capitalism, Competition, Conflict, and Crises. Oxford: Oxford University Press.
Shaikh, Anwar. 2017. “Income Distribution, Econophysics, and Piketty.” Review of Political Economy 29 (1): 18-29.
Stigler, G. 1957. Perfect competition historically contemplated. Journal of Political Economy 65: 1-16. Stravelakis, N. (2021). Hilferding’s Monopoly Theory and the Labor Theory of Value. Academia Letters, Article 2759. https://doi.org/10.20935/AL2759
Stravelakis, Nikos (2023) From Luxemburg to Sweezy: Notes on the Intellectual Influence of Hilferding’s Finance Capital In: Rudolf Hilferding What Do We Still Have to Learn from His Legacy? 2nd Edition Freider Wolf and Judith Delheim (eds.) Rosa Luxemburg Institute Series in Political Economy, Palgrave Macmillan, London
Sweezy, P., and P. Baran. 1968. Monopoly Capital. New York: Monthly Review Press.
Tomé, Juan Pablo Mateo (2011). “Financialization as a Theory of Crisis in a Historical Perspective: Nothing New under the Sun”, Working Paper Series, No. 262, Political Economy Research Institute (PERI), University of Massachusetts at Amherst, (July).
Tsoulfidis, L., & Tsaliki, P. (2005). Marxian Theory of Competition and the Concept of Regulating Capital: Evidence from Greek Manufacturing. Review of Radical Political Economics, 37(1), 522. https://doi.org/10.1177/0486613404272324
About Author
