από το βιβλίο της Ρόζα Λούξεμπουργκ “Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση;”
Μέρος δεύτερο, Κεφάλαιο VII
Ο σοσιαλισμός του Μπερνστάιν προσφέρει στους εργάτες την προοπτική να μοιραστούν τον πλούτο της κοινωνίας. Οι φτωχοί θα γίνουν πλούσιοι. Πώς θα επιτευχθεί αυτός ο σοσιαλισμός; Το άρθρο του στη Neue Zeit (Προβλήματα του Σοσιαλισμού) περιέχει μόνο αόριστες αναφορές σε αυτό το ζήτημα. Επαρκείς πληροφορίες, ωστόσο, μπορούν να βρεθούν στο βιβλίο του.
Ο σοσιαλισμός του Μπερνστάιν πρόκειται να πραγματοποιηθεί με τη βοήθεια αυτών των δύο εργαλείων: των εργατικών συνδικάτων – ή όπως τα χαρακτηρίζει ο ίδιος ο Μπερνστάιν, της οικονομικής δημοκρατίας – και των συνεταιρισμών. Το πρώτο θα καταστείλει το βιομηχανικό κέρδος. Το δεύτερο θα καταργήσει το εμπορικό κέρδος.
Οι συνεταιρισμοί – ειδικά οι συνεταιρισμοί στον τομέα της παραγωγής αποτελούν μια υβριδική μορφή εν μέσω καπιταλισμού. Μπορούν να περιγραφούν ως μικρές μονάδες κοινωνικοποιημένης παραγωγής εντός της καπιταλιστικής ανταλλαγής.
Αλλά στην καπιταλιστική οικονομία οι ανταλλαγές κυριαρχούν στην παραγωγή. Ως αποτέλεσμα του ανταγωνισμού, η πλήρης κυριαρχία των συμφερόντων του κεφαλαίου στο προτσές παραγωγής, δηλαδή η ανελέητη εκμετάλλευση, γίνεται όρος επιβίωσης κάθε επιχείρησης. Η κυριαρχία του κεφαλαίου πάνω στο προτσές παραγωγής εκφράζεται με τους ακόλουθους τρόπους. Η εργασία εντατικοποιείται. Η εργάσιμη ημέρα επιμηκύνεται ή συντομεύεται, ανάλογα με την κατάσταση της αγοράς. Και, ανάλογα με τις απαιτήσεις της αγοράς, η εργασία είτε απασχολείται είτε πετάγεται πίσω στο δρόμο. Με άλλα λόγια, χρησιμοποιούνται όλες οι μέθοδοι που επιτρέπουν σε μια επιχείρηση να αντισταθεί στους ανταγωνιστές της στην αγορά. Οι εργάτες που σχηματίζουν έναν συνεταιρισμό στον τομέα της παραγωγής αντιμετωπίζουν έτσι την αντιφατική αναγκαιότητα να αυτοδιοικούνται με τη μέγιστη απολυταρχία. Είναι υποχρεωμένοι να αναλάβουν οι ίδιοι το ρόλο του καπιταλιστή επιχειρηματία – μια αντίφαση που εξηγεί τη συνήθη αποτυχία των παραγωγικών συνεταιρισμών που είτε γίνονται καθαρές καπιταλιστικές επιχειρήσεις είτε, αν τα συμφέροντα των εργαζομένων εξακολουθούν να κυριαρχούν, καταλήγουν με διάλυση.
Ο ίδιος ο Bernstein (Μπερνστάϊν) έχει λάβει υπόψη του αυτά τα γεγονότα. Αλλά είναι προφανές ότι δεν τα έχει καταλάβει. Γιατί, μαζί με την κυρία Πότερ-Γουέμπ, εξηγεί την αποτυχία των συνεταιρισμών παραγωγής στην Αγγλία από την έλλειψη «πειθαρχίας». Αλλά αυτό που τόσο επιφανειακά και κατηγορηματικά αποκαλείται εδώ «πειθαρχία» δεν είναι τίποτα άλλο από το φυσικό απολυταρχικό καθεστώς του καπιταλισμού, το οποίο είναι σαφές, οι εργάτες δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν με επιτυχία εναντίον του εαυτού τους.
Οι συνεταιρισμοί παραγωγών μπορούν να επιβιώσουν μέσα στην καπιταλιστική οικονομία μόνο αν καταφέρουν να καταστείλουν, μέσω κάποιας παράκαμψης, τις καπιταλιστικά ελεγχόμενες αντιθέσεις μεταξύ του τρόπου παραγωγής και του τρόπου ανταλλαγής. Και μπορούν να το επιτύχουν αυτό μόνο απομακρύνοντας τεχνητά τους εαυτούς τους από την επιρροή των νόμων του ελεύθερου ανταγωνισμού. Και μπορούν να πετύχουν να κάνουν το τελευταίο μόνο όταν βεβαιωθούν εκ των προτέρων για έναν συνεχή κύκλο καταναλωτών, δηλαδή όταν εξασφαλίσουν μια σταθερή αγορά.
Είναι ο συνεταιρισμός καταναλωτών που μπορεί να προσφέρει αυτή την υπηρεσία στον “αδελφό” του στον τομέα της παραγωγής. Εδώ – και όχι στη διάκριση του Oppenheimer μεταξύ συνεταιρισμών που παράγουν και συνεταιρισμών που πωλούν – βρίσκεται το μυστικό που αναζητά ο Bernstein: η εξήγηση για την αμετάβλητη αποτυχία των παραγωγικών συνεταιρισμών όταν λειτουργούν ανεξάρτητα και την επιβίωσή τους όταν υποστηρίζονται από οργανώσεις καταναλωτών.
Αν είναι αλήθεια ότι οι δυνατότητες ύπαρξης των συνεταιρισμών παραγωγών εντός του καπιταλισμού συνδέονται με τις δυνατότητες ύπαρξης των καταναλωτικών συνεταιρισμών, τότε το πεδίο εφαρμογής των πρώτων περιορίζεται, στις πιο ευνοϊκές περιπτώσεις, στη μικρή τοπική αγορά και στην κατασκευή αντικειμένων που εξυπηρετούν άμεσες ανάγκες, ιδιαίτερα προϊόντων διατροφής. Οι συνεταιρισμοί των καταναλωτών και επομένως των παραγωγών αποκλείονται από τους σημαντικότερους κλάδους της παραγωγής κεφαλαίου – την κλωστοϋφαντουργία, την εξόρυξη, τη μεταλλουργία και τη βιομηχανία πετρελαίου, την κατασκευή μηχανών, την ατμομηχανή και τη ναυπηγική βιομηχανία. Γι’ αυτόν και μόνο τον λόγο (ξεχνώντας προς το παρόν τον υβριδικό τους χαρακτήρα), οι συνεταιρισμοί στον τομέα της παραγωγής δεν μπορούν να θεωρηθούν σοβαρά ως το όργανο ενός γενικού κοινωνικού μετασχηματισμού. Η δημιουργία συνεταιρισμών παραγωγών σε ευρεία κλίμακα προϋποθέτει, πρώτα απ’ όλα, την καταστολή της παγκόσμιας αγοράς, τη διάσπαση της σημερινής παγκόσμιας οικονομίας σε μικρές τοπικές σφαίρες παραγωγής και ανταλλαγής. Ο ιδιαίτερα ανεπτυγμένος, ευρέως διαδεδομένος καπιταλισμός της εποχής μας αναμένεται έτσι να επιστρέψει στην εμπορική οικονομία του Μεσαίωνα.
Στο πλαίσιο της σημερινής κοινωνίας, οι συνεταιρισμοί παραγωγών περιορίζονται στο ρόλο των απλών παραρτημάτων των συνεταιρισμών καταναλωτών. Φαίνεται, επομένως, ότι οι τελευταίοι πρέπει να είναι η αρχή της προτεινόμενης κοινωνικής αλλαγής. Αλλά με αυτόν τον τρόπο η αναμενόμενη μεταρρύθμιση της κοινωνίας μέσω των συνεταιρισμών παύει να είναι μια επίθεση ενάντια στην καπιταλιστική παραγωγή. Δηλαδή, παύει να είναι μια επίθεση ενάντια στις κύριες βάσεις της καπιταλιστικής οικονομίας. Γίνεται, αντίθετα, ένας αγώνας ενάντια στο εμπορικό κεφάλαιο, ιδιαίτερα το μικρό και μεσαίο εμπορικό κεφάλαιο. Γίνεται επίθεση στα κλαδιά του καπιταλιστικού δέντρου.
Σύμφωνα με τον Bernstein, τα συνδικάτα είναι επίσης ένα μέσο επίθεσης ενάντια στον καπιταλισμό στον τομέα της παραγωγής. Έχουμε ήδη δείξει ότι τα συνδικάτα δεν μπορούν να δώσουν στους εργάτες καθοριστική επιρροή στην παραγωγή. Τα συνδικάτα δεν μπορούν να καθορίσουν ούτε τις διαστάσεις της παραγωγής ούτε την τεχνική πρόοδο της παραγωγής.
Αυτό μπορεί να ειπωθεί για την καθαρά οικονομική πλευρά της «πάλης του ποσοστού των μισθών ενάντια στο ποσοστό κέρδους», όπως ο Bernstein ονομάζει τη δραστηριότητα του συνδικάτου. Δεν λαμβάνει χώρα στο μπλε του ουρανού. Λαμβάνει χώρα εντός του σαφώς καθορισμένου πλαισίου του νόμου των μισθών. Ο νόμος των μισθών δεν γκρεμίζεται, αλλά εφαρμόζεται από τη συνδικαλιστική δράση.
Σύμφωνα με τον Bernstein, είναι τα συνδικάτα που ηγούνται – στο γενικό κίνημα για τη χειραφέτηση της εργατικής τάξης – της πραγματικής επίθεσης ενάντια στο ποσοστό του βιομηχανικού κέρδους. Σύμφωνα με τον Bernstein, τα συνδικάτα έχουν το καθήκον να μετατρέψουν το ποσοστό του βιομηχανικού κέρδους σε «ποσοστά μισθών». Το γεγονός είναι ότι τα συνδικάτα είναι λιγότερο ικανά να εκτελέσουν μια οικονομική επίθεση ενάντια στο κέρδος. Τα συνδικάτα δεν είναι τίποτα περισσότερο από την οργανωμένη υπεράσπιση της εργατικής δύναμης ενάντια στις επιθέσεις του κέρδους. Εκφράζουν την αντίσταση που προβάλλει η εργατική τάξη στην καταπίεση της καπιταλιστικής οικονομίας.
Από τη μια πλευρά, τα συνδικάτα έχουν τη λειτουργία να επηρεάζουν την κατάσταση στην αγορά εργατικής δύναμης. Αλλά αυτή η επιρροή ξεπερνιέται συνεχώς από την προλεταριοποίηση των μεσαίων στρωμάτων της κοινωνίας μας, μια διαδικασία που φέρνει συνεχώς νέα εμπορεύματα στην αγορά εργασίας. Η δεύτερη λειτουργία των συνδικάτων είναι η βελτίωση της κατάστασης των εργατών. Δηλαδή, προσπαθούν να αυξήσουν το μερίδιο του κοινωνικού πλούτου που πηγαίνει στην εργατική τάξη. Αυτό το μερίδιο, ωστόσο, μειώνεται με το μοιραίο μιας φυσικής διαδικασίας από την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς μαρξιστής για να το παρατηρήσει αυτό. Αρκεί να διαβάσουμε το έργο του Rodbertus “Στην εξήγηση του κοινωνικού ζητήματος”.
Με άλλα λόγια, οι αντικειμενικές συνθήκες της καπιταλιστικής κοινωνίας μετατρέπουν τις δύο οικονομικές λειτουργίες των συνδικάτων σε ένα είδος εργασίας του Σίσυφου,[2] το οποίο, ωστόσο, είναι απαραίτητο. Γιατί σαν αποτέλεσμα της δράσης των συνδικάτων του, ο εργάτης κατορθώνει να πάρει για τον εαυτό του το ύψος του μισθού που του οφείλεται σύμφωνα με την κατάσταση της αγοράς εργατικής δύναμης. Ως αποτέλεσμα της συνδικαλιστικής δράσης, εφαρμόζεται ο καπιταλιστικός νόμος των μισθών και το αποτέλεσμα της καταθλιπτικής τάσης της οικονομικής ανάπτυξης παραλύει ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, μετριάζεται.
Ωστόσο, η μετατροπή του συνδικάτου σε όργανο προοδευτικής μείωσης των κερδών υπέρ των μισθών προϋποθέτει τις ακόλουθες κοινωνικές συνθήκες: Πρώτον, την παύση της προλεταριοποίησης των μεσαίων στρωμάτων της κοινωνίας μας· Δεύτερον, διακοπή της αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας. Έχουμε και στις δύο περιπτώσεις επιστροφή στις προκαπιταλιστικές συνθήκες,
Οι συνεταιρισμοί και τα συνδικάτα είναι εντελώς ανίκανοι να μετασχηματίσουν τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Αυτό είναι πραγματικά κατανοητό από τον Bernstein, αν και με συγκεχυμένο τρόπο. Γιατί αναφέρεται στους συνεταιρισμούς και τα συνδικάτα ως μέσο μείωσης του κέρδους των καπιταλιστών και πλουτισμού των εργατών. Με αυτόν τον τρόπο, αποκηρύσσει τον αγώνα ενάντια στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και προσπαθεί να κατευθύνει το σοσιαλιστικό κίνημα στον αγώνα ενάντια στην «καπιταλιστική διανομή». Ξανά και ξανά, ο Bernstein αναφέρεται στον σοσιαλισμό ως μια προσπάθεια προς έναν «δίκαιο, δικαιότερο και ακόμα πιο δίκαιο» τρόπο διανομής. (Vorwärts, 26 Μαρτίου 1899).
Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι η άμεση αιτία που οδηγεί τις λαϊκές μάζες στο σοσιαλιστικό κίνημα είναι ακριβώς ο «άδικος» τρόπος διανομής που χαρακτηρίζει τον καπιταλισμό. Όταν η σοσιαλδημοκρατία παλεύει για την κοινωνικοποίηση ολόκληρης της οικονομίας, φιλοδοξεί μαζί της και στη «δίκαιη» κατανομή του κοινωνικού πλούτου. Αλλά, καθοδηγούμενη από την παρατήρηση του Μαρξ ότι ο τρόπος διανομής μιας δοσμένης εποχής είναι φυσική συνέπεια του τρόπου παραγωγής εκείνης της εποχής, η σοσιαλδημοκρατία δεν παλεύει ενάντια στη διανομή στο πλαίσιο της καπιταλιστικής παραγωγής. Αντίθετα, αγωνίζεται για την καταστολή της ίδιας της καπιταλιστικής παραγωγής. Με μια λέξη, η σοσιαλδημοκρατία θέλει να καθιερώσει το τρόπο σοσιαλιστικής διανομής καταστέλλοντας τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Η μέθοδος του Μπερνστάιν, αντίθετα, προτείνει την καταπολέμηση του καπιταλιστικού τρόπου διανομής με την ελπίδα της βαθμιαίας εγκαθίδρυσης, με αυτόν τον τρόπο, του σοσιαλιστικού τρόπου παραγωγής.
Ποια είναι, σε αυτή την περίπτωση, η βάση του προγράμματος του Bernstein για τη μεταρρύθμιση της κοινωνίας; Βρίσκει υποστήριξη σε συγκεκριμένες τάσεις της καπιταλιστικής παραγωγής; Όχι. Πρώτον, αρνείται τέτοιες τάσεις. Δεύτερο, ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός της παραγωγής είναι γι’ αυτόν το αποτέλεσμα και όχι η αιτία της διανομής. Δεν μπορεί να δώσει στο πρόγραμμά του μια υλιστική βάση, γιατί έχει ήδη ανατρέψει τους στόχους και τα μέσα του κινήματος για το σοσιαλισμό, και επομένως τις οικονομικές του συνθήκες. Ως αποτέλεσμα, είναι υποχρεωμένος να οικοδομήσει ο ίδιος μια ιδεαλιστική βάση.
«Γιατί να παρουσιάζουμε τον σοσιαλισμό ως συνέπεια του οικονομικού καταναγκασμού;» παραπονιέται. «Γιατί να υποβαθμίσουμε την κατανόηση του ανθρώπου, το αίσθημα του για δικαιοσύνη, το θέλημά του;» (Vorwärts, 26 Μαρτίου 1899). Η εξαιρετικά δίκαιη διανομή του Μπερνστάιν πρόκειται να επιτευχθεί χάρη στην ελεύθερη βούληση του ανθρώπου. Η θέληση του ανθρώπου ενεργεί όχι λόγω οικονομικής αναγκαιότητας, αφού αυτή η θέληση είναι μόνο ένα όργανο, αλλά λόγω της κατανόησης της δικαιοσύνης από τον άνθρωπο, λόγω της ιδέας του ανθρώπου για τη δικαιοσύνη.
Έτσι, επιστρέφουμε ευχαρίστως στην αρχή της δικαιοσύνης, στο παλιό πολεμικό άλογο πάνω στο οποίο οι μεταρρυθμιστές της γης λικνίζονταν για αιώνες, εξαιτίας της έλλειψης ασφαλέστερων μέσων ιστορικής μεταφοράς. Επιστρέφουμε στο αξιοθρήνητο Ροζινάτο πάνω στο οποίο οι Δον Κιχώτες της ιστορίας κάλπασαν προς τη μεγάλη μεταρρύθμιση της γης, πάντα για να γυρίσουν σπίτι με μαυρισμένα μάτια.
Η σχέση των φτωχών με τους πλούσιους, που λαμβάνεται ως βάση για το σοσιαλισμό, η αρχή της συνεργασίας ως περιεχόμενο του σοσιαλισμού, η «πιο δίκαιη διανομή» ως στόχος του, και η ιδέα της δικαιοσύνης ως η μόνη ιστορική νομιμοποίησή του – με πόση περισσότερη δύναμη, περισσότερο πνεύμα και περισσότερη λαμπρότητα υπερασπίστηκε ο Weitling αυτό το είδος σοσιαλισμού πριν από πενήντα χρόνια. Ωστόσο, αυτή η ιδιοφυΐα ενός ράφτη δεν γνώριζε τον επιστημονικό σοσιαλισμό. Και αν σήμερα, ύστερα από μισό αιώνα βλέπουμε την καταρρακωμένη θεωρία του από τους Μαρξ και Ένγκελς να συρράπτεται και να παρουσιάζεται στο προλεταριάτο σαν η τελευταία λέξη της κοινωνικής επιστήμης, καταλαβαίνουμε πως και πάλι για κάποιον ράφτη πρόκειται, που αυτή τη φορά όμως δεν είναι μεγαλοφυής.
Τα συνδικάτα και οι συνεταιρισμοί είναι το οικονομικό στήριγμα της θεωρίας του ρεβιζιονισμού. Η κύρια πολιτική της προϋπόθεση είναι η ανάπτυξη της δημοκρατίας. Οι σημερινές εκδηλώσεις πολιτικής αντίδρασης δεν είναι για τον Μπερνστάιν παρά μόνο «σπασμοί». Τις θεωρεί τυχαίες, στιγμιαίες, και προτείνει να μην λαμβάνονται υπόψη στην επεξεργασία των γενικών προοπτικών του εργατικού κινήματος.
Για τον Bernstein, η δημοκρατία είναι ένα αναπόφευκτο στάδιο στην ανάπτυξη της κοινωνίας. Γι’ αυτόν, όπως και για τους αστούς θεωρητικούς του φιλελευθερισμού, η δημοκρατία είναι ο μεγάλος θεμελιώδης νόμος της ιστορικής εξέλιξης, την πραγμάτωση της οποίας υπηρετούν όλες οι δυνάμεις της πολιτικής ζωής. Ωστόσο, η θέση του Bernstein είναι εντελώς ψευδής. Παρουσιαζόμενη με αυτή την απόλυτη δύναμη, εμφανίζεται ως μικροαστικός εκχυδαϊσμός των αποτελεσμάτων μιας πολύ σύντομης φάσης αστικής ανάπτυξης, τα τελευταία είκοσι πέντε ή τριάντα χρόνια. Καταλήγουμε σε εντελώς διαφορετικά συμπεράσματα όταν εξετάζουμε λίγο πιο προσεκτικά την ιστορική εξέλιξη της δημοκρατίας και εξετάζουμε, ταυτόχρονα, τη γενική πολιτική ιστορία του καπιταλισμού.
Η δημοκρατία έχει βρεθεί στους πιο ανόμοιους κοινωνικούς σχηματισμούς: στις πρωτόγονες κομμουνιστικές ομάδες, στα κράτη σκλάβων της αρχαιότητας και στις μεσαιωνικές κομμούνες. Και ομοίως, η απολυταρχία και η συνταγματική μοναρχία βρίσκονται κάτω από τα πιο ποικίλα οικονομικά καθεστώτα. Όταν ξεκίνησε ο καπιταλισμός, με την πρώτη παραγωγή εμπορευμάτων, κατέφυγε σε ένα δημοκρατικό σύνταγμα στις δημοτικές κοινότητες του Μεσαίωνα. Αργότερα, όταν εξελίχθηκε στη μεταποίηση, ο καπιταλισμός βρήκε την αντίστοιχη πολιτική του μορφή στην απόλυτη μοναρχία. Τέλος, ως ανεπτυγμένη βιομηχανική οικονομία, δημιούργησε στη Γαλλία τη λαϊκή δημοκρατία του 1793, την απόλυτη μοναρχία του Ναπολέοντα Α’, τη μοναρχία των ευγενών της περιόδου της Παλινόρθωσης (1850-1830), την αστική συνταγματική μοναρχία του Λουδοβίκου-Φιλίππου, στη συνέχεια πάλι τη λαϊκή δημοκρατία, και ενάντια στη μοναρχία του Ναπολέοντα Γ ‘, και τέλος, για τρίτη φορά, τη Δημοκρατία.
Στη Γερμανία, ο μόνος πραγματικά δημοκρατικός θεσμός – η καθολική ψηφοφορία – δεν είναι μια κατάκτηση που κέρδισε ο αστικός φιλελευθερισμός. Η καθολική ψηφοφορία στη Γερμανία ήταν ένα μέσο συγχώνευσης των μικρών κρατών. Μόνο με αυτή την έννοια έχει κάποια σημασία για την ανάπτυξη της γερμανικής αστικής τάξης, η οποία κατά τα άλλα είναι αρκετά ικανοποιημένη με τη μισοφεουδαρχική συνταγματική μοναρχία. Στη Ρωσία, ο καπιταλισμός ευημερούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα κάτω από το καθεστώς της ανατολικής απολυταρχίας, χωρίς η αστική τάξη να εκδηλώνει την παραμικρή επιθυμία στον κόσμο να εισαγάγει τη δημοκρατία. Στην Αυστρία, η καθολική ψηφοφορία ήταν πάνω απ’ όλα μια γραμμή ασφαλείας που ρίχτηκε σε μια μοναρχία που καταρρέει και αποσυντίθεται. Στο Βέλγιο, η κατάκτηση της καθολικής ψηφοφορίας από το εργατικό κίνημα οφειλόταν αναμφίβολα στην αδυναμία του τοπικού μιλιταρισμού και, κατά συνέπεια, στην ιδιαίτερη γεωγραφική και πολιτική κατάσταση της χώρας. Αλλά έχουμε εδώ ένα «κομμάτι δημοκρατίας» που έχει κερδηθεί όχι από την αστική τάξη αλλά εναντίον της.
Η αδιάκοπη νίκη της δημοκρατίας, η οποία τόσο στο ρεβιζιονισμό μας όσο και στον αστικό φιλελευθερισμό εμφανίζεται ως ένας μεγάλος θεμελιώδης νόμος της ανθρώπινης ιστορίας και, ιδιαίτερα, στη σύγχρονη ιστορία παρουσιάζεται μετά από προσεκτικότερη εξέταση ως φάντασμα. Καμία απόλυτη και γενική σχέση δεν μπορεί να οικοδομηθεί ανάμεσα στην καπιταλιστική ανάπτυξη και τη δημοκρατία. Η πολιτική μορφή μιας δεδομένης χώρας είναι πάντα το αποτέλεσμα της σύνθεσης όλων των υφιστάμενων πολιτικών παραγόντων, εγχώριων και ξένων. Δέχεται εντός των ορίων της όλες τις παραλλαγές της κλίμακας από την απόλυτη μοναρχία μέχρι τη λαϊκή δημοκρατία.
Πρέπει, επομένως, να εγκαταλείψουμε κάθε ελπίδα εγκαθίδρυσης της δημοκρατίας ως γενικού νόμου της ιστορικής εξέλιξης, ακόμη και στο πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας. Ερχόμενοι στη σημερινή φάση της αστικής κοινωνίας, παρατηρούμε και εδώ πολιτικούς παράγοντες που, αντί να εξασφαλίσουν την πραγματοποίηση του σχήματος του Μπερνστάιν, οδήγησαν μάλλον στην εγκατάλειψη από την αστική κοινωνία των δημοκρατικών κατακτήσεων που κερδήθηκαν μέχρι τώρα.
Οι δημοκρατικοί θεσμοί – και αυτό είναι υψίστης σημασίας – έχουν εξαντλήσει εντελώς τη λειτουργία τους ως βοηθήματα στην ανάπτυξη της αστικής κοινωνίας. Στο βαθμό που ήταν απαραίτητοι για τη συγχώνευση μικρών κρατών και τη δημιουργία μεγάλων σύγχρονων κρατών (Γερμανία, Ιταλία), δεν είναι πλέον απαραίτητοι επί του παρόντος, εφόσον η οικονομική ανάπτυξη δημιούργησε εσωτερικούς οργανικούς δεσμούς.
Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τη μετατροπή ολόκληρου του πολιτικού και διοικητικού κρατικού μηχανισμού από φεουδαρχικό ή μισοφεουδαρχικό μηχανισμό σε καπιταλιστικό μηχανισμό. Ενώ αυτός ο μετασχηματισμός ήταν ιστορικά αδιαχώριστος από την ανάπτυξη της δημοκρατίας, έχει πραγματοποιηθεί σήμερα σε τέτοιο βαθμό ώστε τα καθαρά δημοκρατικά «συστατικά» της κοινωνίας, όπως η καθολική ψηφοφορία και η δημοκρατική κρατική μορφή, μπορούν να κατασταλούν χωρίς η διοίκηση, τα κρατικά οικονομικά ή η στρατιωτική οργάνωση να θεωρήσουν απαραίτητο να επιστρέψουν στις μορφές που είχαν πριν από την Επανάσταση του Μαρτίου. [3]
Αν ο φιλελευθερισμός ως τέτοιος είναι τώρα απολύτως άχρηστος για την αστική κοινωνία, έχει γίνει, από την άλλη πλευρά, ένα άμεσο εμπόδιο στον καπιταλισμό από άλλες απόψεις. Δύο παράγοντες κυριαρχούν απόλυτα στην πολιτική ζωή των σύγχρονων κρατών: η παγκόσμια πολιτική και το εργατικό κίνημα. Κάθε μία είναι μόνο μια διαφορετική πτυχή της σημερινής φάσης της καπιταλιστικής ανάπτυξης.
Ως αποτέλεσμα της ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας και της όξυνσης και γενίκευσης του ανταγωνισμού στην παγκόσμια αγορά, ο μιλιταρισμός και η πολιτική των κανονιοφόρων έχουν γίνει, ως όργανα της παγκόσμιας πολιτικής, αποφασιστικός παράγοντας τόσο στην εσωτερική όσο και στην εξωτερική ζωή των μεγάλων κρατών. Αν είναι αλήθεια ότι η παγκόσμια πολιτική και ο μιλιταρισμός αντιπροσωπεύουν μια ανερχόμενη τάση στην παρούσα φάση του καπιταλισμού, τότε η αστική δημοκρατία πρέπει λογικά να κινηθεί σε μια φθίνουσα γραμμή.
Στη Γερμανία η εποχή των μεγάλων εξοπλισμών ξεκίνησε το 1893 και η πολιτική της παγκόσμιας πολιτικής που εγκαινιάστηκε με την κατάληψη του Kiao-Cheou πληρώθηκε αμέσως με το ακόλουθο θύμα θυσίας: την αποσύνθεση του φιλελευθερισμού, τον αποπληθωρισμό του Κόμματος του Κέντρου, το οποίο πέρασε από την αντιπολίτευση στην κυβέρνηση. Οι πρόσφατες εκλογές στο Ράιχσταγκ του 1907 που ξεδιπλώθηκαν κάτω από το σημάδι της γερμανικής αποικιακής πολιτικής ήταν, ταυτόχρονα, η ιστορική ταφή του γερμανικού φιλελευθερισμού.
Αν η εξωτερική πολιτική σπρώχνει την αστική τάξη στην αγκαλιά της αντίδρασης, αυτό δεν ισχύει λιγότερο για την εσωτερική πολιτική – χάρη στην άνοδο της εργατικής τάξης. Ο Μπερνστάιν δείχνει ότι το αναγνωρίζει αυτό όταν κάνει τον σοσιαλδημοκρατικό «μύθο», που «θέλει να καταπιεί τα πάντα» – με άλλα λόγια, τις σοσιαλιστικές προσπάθειες της εργατικής τάξης – υπεύθυνο για τη λιποταξία της φιλελεύθερης αστικής τάξης. Συμβουλεύει το προλεταριάτο να αποκηρύξει το σοσιαλιστικό του σκοπό, έτσι ώστε οι θανάσιμα φοβισμένοι φιλελεύθεροι να βγουν από την ποντικότρυπα της αντίδρασης. Κάνοντας την καταστολή του σοσιαλιστικού εργατικού κινήματος απαραίτητη προϋπόθεση για τη διατήρηση της αστικής δημοκρατίας, αποδεικνύει με εντυπωσιακό τρόπο ότι αυτή η δημοκρατία βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με την εσωτερική τάση ανάπτυξης της σημερινής κοινωνίας. Αποδεικνύει, ταυτόχρονα, ότι το ίδιο το σοσιαλιστικό κίνημα είναι άμεσο προϊόν αυτής της τάσης.
Αλλά αποδεικνύει, ταυτόχρονα, ακόμα ένα άλλο πράγμα. Κάνοντας την καταγγελία του σοσιαλιστικού σκοπού απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάσταση της αστικής δημοκρατίας, δείχνει πόσο ανακριβής είναι ο ισχυρισμός ότι η αστική δημοκρατία είναι απαραίτητος όρος του σοσιαλιστικού κινήματος και της νίκης του σοσιαλισμού. Η συλλογιστική του Μπερνστάιν εξαντλείται σε έναν φαύλο κύκλο. Το συμπέρασμά του καταπίνει τις υποθέσεις του.
Η λύση είναι πολύ απλή. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι ο αστικός φιλελευθερισμός έχει εγκαταλείψει το φάντασμά του από το φόβο του αυξανόμενου εργατικού κινήματος και του τελικού του στόχου, συμπεραίνουμε ότι το σοσιαλιστικό εργατικό κίνημα είναι σήμερα το μόνο στήριγμα για αυτό που δεν είναι ο στόχος του σοσιαλιστικού κινήματος – τη δημοκρατία. Πρέπει να συμπεράνουμε ότι η δημοκρατία δεν μπορεί να έχει υποστήριξη. Πρέπει να συμπεράνουμε ότι το σοσιαλιστικό κίνημα δεν δεσμεύεται από την αστική δημοκρατία, αλλά ότι, αντίθετα, η μοίρα της δημοκρατίας συνδέεται με το σοσιαλιστικό κίνημα. Πρέπει να συμπεράνουμε από αυτό ότι η δημοκρατία δεν αποκτά μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης, καθώς το σοσιαλιστικό κίνημα γίνεται αρκετά ισχυρό για να αγωνιστεί ενάντια στις αντιδραστικές συνέπειες της παγκόσμιας πολιτικής και την αστική εγκατάλειψη της δημοκρατίας. Αυτός που θα ενίσχυε τη δημοκρατία θα έπρεπε να θέλει να ενισχύσει και όχι να αποδυναμώσει το σοσιαλιστικό κίνημα. Όποιος αποκηρύσσει την πάλη για το σοσιαλισμό, αποκηρύσσει τόσο το εργατικό κίνημα όσο και τη δημοκρατία.
[2] Ο μυθολογικός βασιλιάς της Κορίνθου που καταδικάστηκε να κυλήσει μια τεράστια πέτρα στην κορυφή ενός λόφου. Συνεχώς αυτή κατρακυλούσε κάνοντας το έργο του αδιάκοπο.
[3] Η γερμανική επανάσταση του 1848, η οποία έπληξε αποτελεσματικά τους φεουδαρχικούς θεσμούς στη Γερμανία.
About Author
