Αναδημοσίευση από Jacobin
των VITOR FILGUEIRAS and VEENA DUBAL
Εταιρείες όπως η Uber και η iFood ισχυρίζονται ότι είναι “πλατφόρμες” και όχι εργοδότες και ότι δεν πρέπει να υπόκεινται στην εργατική νομοθεσία. Αυτό είναι ανοησία: οι πλατφόρμες είναι απλώς ψηφιακές μηχανές. Και όπως πολλές άλλες μηχανές που χρησιμοποιούν οι εταιρείες στον εργασιακό χώρο, βλάπτουν τους εργαζόμενους.
«Γιατί είμαστε υποχρεωμένοι να συνεχίσουμε να σκεφτόμαστε απανθρακωμένους και ζεματισμένους ανθρώπους όταν καθόμαστε σε ένα βαγόνι παρατήρησης και κοιτάμε τις ατσάλινες ράγες να κυλούν πίσω μας;»
-William Hard, “Making Steel and Killing Men”
Σε μια πρόσφατη κίνηση που απασχόλησε τις ειδήσεις στη Βραζιλία, αλλά σχεδόν αγνοήθηκε στις ΗΠΑ, ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν και ο πρόεδρος της Βραζιλίας Λούλα ντα Σίλβα υπέγραψαν μια συμφωνία “Συνεργασίας ΗΠΑ-Βραζιλίας για την Εργασία.” Αυτή η συμφωνία με το ήπιο αυτόν τίτλο επιδιώκει να βελτιώσει τα παγκόσμια πρότυπα όσον αφορά τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια, το ρόλο των τεχνολογιών και τη λογοδοσία στην εφοδιαστική αλυσίδα.
Η επίτευξη αυτών των στόχων θα απαιτήσει όμως μια θεμελιώδη επανεξέταση των ψηφιακών πλατφορμών, με ιδιαίτερη έμφαση στην υγεία και την ευημερία των εργαζομένων όσον αφορά την εισαγωγή νέων τεχνολογιών και των νέων εργασιακών κινδύνων που αυτές φέρουν. Τόσο στη Βραζιλία όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες – δύο από τις μεγαλύτερες παγκόσμιες αγορές για τις εταιρείες διανομής και διαμοιρασμού διαδρομών – οι εργοδότες προωθούν με επιθετικό τρόπο την ψήφιση νομοθεσίας που υπονομεύει τους στόχους της εν λόγω Συμφωνίας καθώς και την υγεία και την ασφάλεια δεκάδων εκατομμυρίων σημερινών και μελλοντικών εργαζομένων.
Στη Βραζιλία, όπου ο Λούλα διεξήγαγε εκστρατεία για να τερματιστεί η “ψευδο-αυτοαπασχόληση” στην οποία βασίζονται οι εργοδότες διανομής και διαμοιρασμού διαδρομών, πρόσφατα κηκλοφόρησαν νομοθετικές ρυθμίσεις για τη νομιμοποίηση υποβαθμισμένων συνθηκών για τους νέους εργαζόμενους περιστασιακής απασχόλησης σε πλατφόρμες («gig workers»). Οι νέες αυτές ρυθμίσεις στερούν από αυτούς τους εργαζόμενους τα με κόπο κερδισμένα εργασιακά δικαιώματα που προστατεύουν όλους τους άλλους εργαζόμενους.
Παρομοίως, στις Ηνωμένες Πολιτείες, η Uber, η Lyft, η DoorDash, η Instacart και η Grubhub, μεταξύ άλλων, έχουν διακηρύξει ότι δεν είναι εργοδότες αλλά “πλατφόρμες”. Για να το υποστηρίξουν αυτό έχουν προωθήσει νόμους σε διάφορες πολιτείες όπως Καλιφόρνια, Νέα Υόρκη και Μασαχουσέτη, για την κατάργηση βασικών μέτρων προστασίας της εργασίας. Μόνο στη Μασαχουσέτη, όπου η Uber και η Lyft αντιμετωπίζουν αγωγή από τον Γενικό Εισαγγελέα για κακή κατάταξη των εργαζομένων τους, οι εταιρείες πρόσφατα ανέλαβαν πρωτοφανείς πρωτοβουλίες για να προωθήσουν την ψήφιση εννέα διαφορετικών νομοθετημάτων τα οποία περικόπτουν τα πρότυπα των εργασιακών συνθηκών και επιτρέπουν την χωρίς όρια τεχνολογική διαχείριση των εργαζομένων.
Τα τελευταία δέκα χρόνια της βίας που ασκείται στους εργαζόμενους μέσω τέτοιων πλατφορμών διδάσκουν χρήσιμα συμπεράσματα για την Συμφωνία ΗΠΑ-Βραζιλίας για την εργασία. Αναδεικνύουν την επείγουσα ανάγκη να απορριφθούν τα ψεύδη των επιχειρήσεων αυτών και να υιοθετηθούν (και να επεκταθούν) οι προστασίες υγείας και ασφάλειας στους χώρους εργασίας σε παγκόσμια κλίμακα.
Οι πλατφόρμες είναι μηχανές, όχι επιχειρήσεις
Η μυθολογία της πλατφόρμας, η οποία κερδίζει έδαφος σε όλο τον κόσμο, είναι ότι οι εταιρείες αυτές είναι απλώς τεχνολογικοί μεσάζοντες που συνδέουν τους προμηθευτές (αυτοαπασχολούμενους εργαζόμενους ή επιχειρηματίες) με τους πελάτες. Σύμφωνα με αυτή την αφήγηση, οι “πλατφόρμες” – π.χ. Uber, Rappi, DoorDash, iFood – έχουν αναδιαμορφώσει τη σχέση μεταξύ των «εμπλεκόμενων», δημιουργώντας έναν νέο οικονομικό τομέα και νέες εργασιακές σχέσεις. Όμως, όπως προκύπτει από τις πρόσφατες δικαστικές αποφάσεις στην Βραζιλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες (καθώς και σε Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ελβετία, Ολλανδία, Ουρουγουάη, Νέα Ζηλανδία, και πολλές άλλες χώρες) όλες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι τίποτα δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την αλήθεια.
Αντί να επαναπροσδιορίσουν τις οικονομικές σχέσεις, οι εταιρείες αυτές στην πραγματικότητα εδραιώνουν τις υφιστάμενες ανισότητες εξουσίας μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων, μεταθέτοντας τον κίνδυνο στους ευάλωτους εργαζόμενους. Το κρίσιμο είναι ότι οι πλατφόρμες δεν είναι επιχειρήσεις και οι εταιρείες αυτές δεν δημιουργούν έναν νέο τομέα (είτε τον ονομάζουμε “gig“, “sharing” ή “platform” economy). Η πλατφόρμα – όπως το εκκοκκιστήριο βαμβακιού ή ο ιμάντας μεταφοράς – πρέπει να γίνει κατανοητή ως μέσο παραγωγής, το οποίο όταν απασχολείται από μια επιχείρηση είναι ένα εργαλείο του κεφαλαίου: μια (ψηφιακή) μηχανή ή τεχνολογική συσκευή που χρησιμοποιείται από τις επιχειρήσεις για τη διαχείριση των επιχειρήσεων και της εργασίας.
Οι πλατφόρμες χρησιμοποιούνται για τη διαχείριση των εργαζομένων, οι οποίοι με τη σειρά τους χρησιμοποιούν άλλα μέσα παραγωγής (αυτοκίνητο, ποδήλατα κ.ο.κ.) για να αυξήσουν την παραγωγικότητα της εργασίας και να μειώσουν το κόστος της επιχείρησης, μεταφέροντας το κόστος αυτό στους μεμονωμένους εργαζόμενους και μετατρέποντας ολόκληρους τομείς εργασίας που κάποτε ήταν ασφαλής (ακόμη και συνδικαλισμένη) απασχόληση. Όπως οι μηχανές των εργοστασίων που απλοποιούν την εργασία (αλλά με πολύ μεγαλύτερη τεχνική επιτήδευση), οι πλατφόρμες είναι χρήσιμες στις επιχειρήσεις επειδή μπορούν να προγραμματιστούν για να επεξεργάζονται με ακρίβεια προσωποποιημένα δεδομένα και να προσλαμβάνουν, να ελέγχουν, να πληρώνουν, να απειλούν, να υπόσχονται, να παρακινούν, να τιμωρούν και να απολύουν ανάλογα.
ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ
Ακριβώς επειδή οι εταιρείες και οι πλατφόρμες συχνά συγχέονται, οι σημαντικοί εργασιακοί κίνδυνοι που συνεπάγεται η εργασία σε πλατφόρμες συχνά παραβλέπονται ή και δεν καταννούνται. Οι συνέπειες είναι θανατηφόρες. Η αποτυχία να ρυθμιστούν οι πλατφόρμες ως μηχανές και η λανθασμένη αντιμετώπισή τους ως επιχειρήσεις έχει αφήσει τη διαχείριση της εργασίας στην αυθαίρετη βούληση των εταιρειών, επιτρέποντάς τους να σχεδιάζουν και να λειτουργούν πλατφόρμες με τρόπους που αυξάνουν τους κινδύνους για τα σώματα και τα μυαλά εκατομμυρίων εργαζομένων σε όλο τον κόσμο.
Η άκρη της πλατφόρμας
Ο Γιούρι, ένας εικοσιτετράχρονος κούριερ μοτοσικλέτας στο Σαλβαδόρ της Βραζιλίας, εργάστηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, διακινδυνεύοντας την υγεία του ίδιου και της οικογένειάς του για να μεταφέρει τρόφιμα στους ανθρώπους που βρίσκονταν υπό περιορισμό. Αν και “ήρωας” για όσους αναγνώρισαν στιγμιαία τη σημασία των θυσιών του ως “απαραίτητος εργαζόμενος”, όταν τραυματίστηκε το 2021, το αφεντικό του – η iFood – αρνήθηκε να παράσχει βοήθεια. Πυροβολημένος από αδέσποτη σφαίρα ενώ έκανε διανομή τροφίμων, το χέρι του Γιούρι τραυματίστηκε σοβαρά και έχασε τα προς το ζην.
Λίγους μήνες αργότερα, η Mandy, κινέζα μετανάστρια και επί χρόνια οδηγός Uber στο Λος Άντζελες, χτυπήθηκε από αντίθετο αυτοκίνητο ενώ μετέφερε φοιτητές σε δείπνο. Τραυματίστηκε σοβαρά – τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά – και έκτοτε δεν είναι σε θέση να εργαστεί. Η Uber αποποιήθηκε την ευθύνη και αρνήθηκε να καταβάλει χαμένους μισθούς και το ιατρικό χρέος της.
Οι τραγικές εμπειρίες του Γιούρι και της Μάντι ως εργαζόμενοι σε εφαρμογές δεν είναι καθόλου μεμονωμένες. Στη Βραζιλία, μια πρόσφατη έρευνα που χρηματοδοτήθηκε από εταιρεία ψηφιακών εφαρμογών διαπίστωσε ότι το 25 τοις εκατό των courier που απασχολούνταν σε ψηφιακές εφαρμογές είχαν υποστεί ατυχήματα, το 18% είχε βιώσει ρατσισμό ή βία λόγω φύλου και το 8% είχε πέσει θύμα ληστείας τους προηγούμενους τρεις μήνες κατά τη διάρκεια της εργάσιμης ημέρας. Μεταξύ των οδηγών, το 15% είχε υποστεί ατύχημα, το 14% είχε πέσει θύμα ρατσισμού ή βίας λόγω φύλου και το 9% είχε πέσει θύμα ληστείας την ίδια περίοδο.
Ευρήματα από άλλη έκθεση που δημοσιεύθηκε μόλις τον περασμένο μήνα από το FUNDACENTRO, ένα πρόγραμμα για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων που διαχειρίζεται το υπουργείο Εργασίας της Βραζιλίας, φανερώνει ακόμη πιο επικίνδυνες συνθήκες εργασίας: Το 58,9% των οδηγών και των ταχυμεταφορέων που ερωτήθηκαν υπέστησαν τροχαίο ατύχημα, ασθένεια, ληστεία, επίθεση (συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής και της φυλετικής) ή πυροβολισμούς ενώ εργάζονταν μέσω των πλατφορμών.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες διαθέτουν τις περισσότερες εφαρμογές/πλατφόρμες παράδοσης από οποιοδήποτε άλλο έθνος στον κόσμο, νέα έρευνα υποδηλώνει το ίδιο: οι οδηγοί και οι κούριερ που απασχολούνται από τις πλατφόρμες τραυματίζονται συχνά σε εργατικά ατυχήματα και αντιμετωπίζουν δυσανάλογα συχνά βία στην εργασία τους – συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής και φυλετικής βίας. Μια αμερικανική μελέτη διαπίστωσε ότι από τους δεκάδες οδηγούς και κούριερ που δολοφονήθηκαν στη δουλειά, το 63% ήταν έγχρωμοι εργαζόμενοι. Οι γυναίκες ανέφεραν δυσανάλογα συχνά μη ασφαλείς συναντήσεις στην εργασία.
Μηχανές ρύθμισης, πλατφόρμες ρύθμισης
Μέχρι σήμερα, η συζήτηση σχετικά με τον τρόπο ρύθμισης της εργασίας μέσω πλατφορμών έχει πλαισιωθεί μέσα από το πρίσμα της “παλιάς εργασίας” έναντι της “νέας εργασίας”. Αλλά το μέλλον της εργασίας έχει πολλά να διδαχθεί από τις ιστορικές προσπάθειες για τη ρύθμιση των φυσικών μηχανών.
Κατά τη διάρκεια της Βιομηχανικής Επανάστασης, η εισαγωγή των μηχανημάτων – και των ποσοστώσεων για τους εργάτες-χειριστές μηχανημάτων – οδήγησε σε υψηλά ποσοστά τραυματισμών και θανάτων. Στη βιομηχανία σιδήρου και χάλυβα, για παράδειγμα, το συνολικό ποσοστό θανάτων στις Ηνωμένες Πολιτείες στις αρχές του αιώνα ήταν 220 θάνατοι εργαζομένων ανά εκατό χιλιάδες εργαζόμενους πλήρους απασχόλησης. Οι εργάτες ασφυκτιούσαν από δηλητηριώδη αέρια, πάθαιναν ηλεκτροπληξίες από καλώδια υψηλής τάσης, κονιορτοποιούνταν από εκρήξεις και ακρωτηριάζονταν από μη ασφαλή μηχανήματα.
Η μαζική αγωνιστική κινητοποίηση των εργαζομένων και η συλλογική οργάνωση με αιτήματα υγεία και ασφάλεια στην εργασία οδήγησαν στην εισαγωγή νόμων για την απασχόληση που πριμοδοτούσαν την ασφάλεια στο εργασιακό περιβάλλον. Η νομική κατοχύρωση του ότι οι εταιρείες είχαν την ευθύνη για ασφαλείς εργασιακούς εργασίας αντικατέστησε την παραδοχή ότι το βάρος βρισκόταν στους μεμονωμένους εργαζόμενους. Έναν αιώνα αργότερα, η προσέγγιση αυτή έχει μειώσει το ποσοστό των τραυματισμών κατά την εργασία κατά σχεδόν 90%.
Σήμερα, η μυθολογία ότι οι πλατφόρμες είναι επιχειρήσεις – και όχι μηχανές διαχείρισης της εργασίας – έχει οδηγήσει σε επικίνδυνη ιδεολογική οπισθοδρόμηση. Οι εργαζόμενοι στις πλατφόρμες κατατάσσονται σε συντριπτικό βαθμό λανθασμένα ως ανεξάρτητοι εργολάβοι. Αυτό επιτρέπει στις εταιρείες να μετατοπίζουν την ευθύνη για την ευημερία και την ασφάλεια των εργαζομένων πίσω στους μεμονωμένους εργαζόμενους τους οποίους διαχειρίζονται ψηφιακές μηχανές. Αυτές συστηματικά σχεδιάζονται και αναπτύσσονται ώστε να αναγκάζεται να διαλέγει ο εργαζόμενος ανάμεσα είτε στην οικονομική επιβίωση είτε στην ασφαλή εργασία.
Δεν χρειάζεται να περάσουν δεκαετίες για να αναλογιστούμε το ότι οι ψηφιακές μηχανές θα πρέπει να είναι ασφαλείς, ή να θρηνήσουμε το ότι θα έπρεπε να είχαν γίνει ασφαλείς νωρίτερα. Αν και η ακριβής μορφή της δεν είναι σαφής, η νέα εταιρική συμφωνία ΗΠΑ –Βραζιλίας για την εργασία είναι ένα κεντρικό εργαλείο μέσω του οποίου οι παγκόσμιοι ηγέτες και οι νομοθέτες μπορούν να δράσουν γρήγορα για να σώσουν ζωές και μέσα διαβίωσης.
Μόλις αναγνωρίσουμε ότι οι εταιρείες δεν είναι πλατφόρμες, γίνεται σαφές ότι:
- Αυτές οι εταιρείες πρέπει να αντιμετωπίζονται ως εργοδότες ανεξάρτητα από το ποιο μέσο παραγωγής χρησιμοποιούν, και
- Ότι οι ίδιες οι πλατφόρμες πρέπει να ρυθμίζονται, όπως κάθε άλλη μηχανή ή μέσο παραγωγής, ώστε να είναι ασφαλέστερες για όσους αλληλεπιδρούν μαζί τους.
Εάν η Ford υποχρεούται να καταστήσει τις μηχανές της γραμμής συναρμολόγησης ασφαλείς, εάν η DuPont πρέπει να αποτρέψει τα ατυχήματα στα εργοστάσιά της, γιατί να μην υποχρεωθεί η Uber να καταστήσει την πλατφόρμα της ασφαλή για όλους τους εργαζόμενους που συμβάλλονται μαζί της;
Το ερώτημα σχετικά με τις πλατφόρμες δεν είναι μόνο η κατά νόμο κατάταξη των εργαζόμενων, κάτι στο οποίο εστίασαν αρχικά οι εταιρίες, αλλά και ποιοι κανόνες θα πρέπει να διέπουν το σχεδιασμό και τη λειτουργία των πλατφορμών, προκειμένου να προστατεύεται το μυαλό και το σώμα των εργαζομένων. Εάν εκατομμύρια άνθρωποι που εργάζονται σε πλατφόρμες παρενοχλούνται, σκοτώνονται, ακρωτηριάζονται και τραυματίζονται ψυχολογικά κατά την εργασία τους με αυτές τις μηχανές, οι ιδιοκτήτες τους πρέπει να υποχρεωθούν να τις καταστήσουν ασφαλέστερες.
Για να γίνει αυτό δεν απαιτούνται περίπλοκες ή καινοτόμες μέθοδοι: θα πρέπει να καταρτιστούν νέοι νόμοι για την υγεία και την ασφάλεια στους χώρους εργασίας και να εφαρμοστούν οι νέοι και οι παλιοί νόμοι, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι πλατφόρμες προγραμματίζονται για να περιορίσουν τις διαδρομές εργασίας, να τερματίσουν τις τις μεθόδους παιχνιδοποίησης-gamification (ορθότερα στην περίπτωσή μας «gamblification»), την προστασία των εργαζομένων από περιβαλλοντικούς κινδύνους, τη μείωση της εργασιακής ανασφάλειας και της δυνατότητας των εργοδοτών να προσλαμβάνουν και να απολύουν εργαζομένους κατά το δοκούν, και ούτω καθεξής. Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι, η λειτουργία των πλατφορμών θα πρέπει επίσης να εγγυάται μισθούς διαβίωσης και πληρωμένες άδειες, ανοιχτές πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο προγραμματισμού των πλατφορμών και να διασφαλίζουν σταθερά και δημοκρατικά κριτήρια προγραμματισμού.
Ελλείψει τέτοιων νόμων και της εφαρμογής τους, οι πλατφόρμες δημιουργούν τις προϋποθέσεις για πόνο και θάνατο. Οδηγούν σε εξαιρετικά εντατικοποιημένο ρυθμό εργασίας, πιέζουν τους εργαζόμενους να εργάζονται για πολλές ώρες χωρίς ανάπαυση, πριμοδοτούν την εργασία σε κακές καιρικές συνθήκες και σε επικίνδυνα μέρη και αναγκάζουν τους εργαζόμενους να υποβληθούν σε πλείστους άλλους κινδύνους.
Καθώς οι νομοθέτες σε όλο τον κόσμο συζητούν για το μέλλον της “εργασίας σε πλατφόρμες”, τους καλούμε να το κάνουν με αυτά τα διδάγματα κατά νου. Οι μηχανές τσακίζουν σώματα από τις απαρχές της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης. Η εισαγωγή και ο πολλαπλασιασμός των νέων τεχνολογιών διαχείρισης της εργασίας δεν αλλάζουν τα βασικά διδάγματα αυτής της ιστορίας.
About Author
