Όταν το σύστημα καταρρέει, γεννά τον φασισμό για να σωθεί.
του Κ. Καλλωνιάτη
Εισαγωγή
Το πρόσφατο αναλυτικό και πολύ ενδιαφέρον άρθρο του καλού μας συντρόφου Λευτέρη Στουκογεώργου Μαύρη Διεθνής: Το Β΄ κύμα στοχεύει στην κυριαρχία – Dnews καταγράφει πολύ εύστοχα την ανησυχητική άνοδο της ακροδεξιάς διεθνώς και την αυταρχική στροφή των δυτικών καθεστώτων χωρίς η Αριστερά να έχει βρει ως τώρα μία ικανοποιητική απάντηση στην κατρακύλα αυτή.
Ωστόσο, εκτιμώ πως η ανάλυσή του παραμένει πολιτικά και θεωρητικά ελλιπής: αντιμετωπίζει τη “Μαύρη Διεθνή” ως μια υπερεθνική συμμαχία ολιγαρχών στην οποία οδήγησαν οι αποτυχίες μιας πολιτικής (νεοφιλελευθερισμός) και όχι ως συστημικό προϊόν της καπιταλιστικής κρίσης. Για την Αριστερά, το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι “ποιος κινεί τα νήματα”, αλλά ποια οικονομική και κοινωνική δυναμική γεννά αυτό το σκοτάδι.
Σε κάθε περίπτωση το πόνημα του Λευτέρη είναι ιδιαίτερα χρήσιμο γιατί δίνει τροφή για σκέψη καθώς αναδεικνύει ορισμένα ζητήματα που η Αριστερά οφείλει να συζητήσει και να αποσαφηνίσει. Στο πλαίσιο αυτό ακολουθεί και η δική μου κριτική.
Αποδόμηση ή συγκέντρωση; Η αντίφαση της νέας ευρωπαϊκής δεξιάς
Ένα πρώτο σημείο διαφωνίας είναι ο ισχυρισμός ότι η άνοδος της ακροδεξιάς οδηγεί σε μία αποδόμηση της ισχνής ευρωπαϊκής ενοποίησης και μία χαλαρή συνομοσπονδία.
Η ανάλυση του φαινομένου που ονομάστηκε «Μαύρη Διεθνής» δείχνει μια βαθιά αντίφαση στην πορεία της Ευρώπης. Από τη μια, η άνοδος της ακροδεξιάς υπόσχεται την «επιστροφή της εθνικής κυριαρχίας» και την αποδόμηση της γραφειοκρατικής Ευρωπαϊκής Ένωσης στη σημερινή της μορφή. Από την άλλη, η ίδια αυτή πολιτική δύναμη υποστηρίζει μια οικονομία σε κατάσταση διαρκούς πολεμικής ετοιμότητας, δηλαδή ένα νέο καθεστώς συγκεντρωτισμού και αυταρχισμού.
Η «εθνική κυριαρχία» των Λεπέν, Μελόνι και Φάρατζ δεν σημαίνει ανεξαρτησία, αλλά υποτέλεια στη στρατηγική των ΗΠΑ και των πολυεθνικών του πολέμου. Η Ευρώπη, αντί να αποκτά πολιτική αυτονομία, μετατρέπεται σε εργολάβο εξοπλισμών, σε πεδίο στρατιωτικών βάσεων και σε πελάτη του αμερικανικού στρατιωτικο-βιομηχανικού συμπλέγματος. Η ακροδεξιά λοιπόν, ενώ υπόσχεται απελευθέρωση από τις Βρυξέλλες, στην πράξη οικοδομεί μια νέα εξάρτηση, οικονομική, τεχνολογική και στρατηγική. Η πολεμική οικονομία που προωθείται ως «ανάπτυξη» δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο στρατιωτικός κεϋνσιανισμός της επιχειρηματικής δράσης. Εξοπλισμοί αντί για κοινωνικό κράτος, στρατιωτικοί προϋπολογισμοί αντί για παιδεία και υγεία. Μέχρις εδώ νομίζω συμφωνούμε.
Το αποτέλεσμα, όμως, δεν είναι η αποδόμηση της ευρωπαϊκής κυριαρχίας, αλλά η μετατόπισή της από τους λαούς στα επιτελεία του ΝΑΤΟ, στα διοικητικά συμβούλια των εξοπλιστικών βιομηχανιών και στις τράπεζες που τις χρηματοδοτούν. Έτσι, η νέα ακροδεξιά ενώνει το χειρότερο των δύο κόσμων: αποδομεί την πολιτική Ευρώπη των δικαιωμάτων και ενώνει την Ευρώπη του κεφαλαίου και του πολέμου. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν διαλύεται και δεν χαλαρώνει, αλλά συγκεντρωποιείται και μεταλλάσσεται σε μια «ένωση στρατιωτικών εργολάβων», ένα σχήμα χωρίς δημοκρατική νομιμοποίηση, όπου η κυριαρχία των λαών θα έχει χαθεί προ πολλού.
Μόνη απάντηση σε αυτό το δίπολο είναι μια νέα αριστερή αφήγηση: μια Ευρώπη των λαών, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ειρήνης, όχι των στρατών και των αγορών.
Από την κρίση του 2008 στην κρίση της δημοκρατίας
Ένα δεύτερο σημείο διαφωνίας είναι η εκτίμηση πως “η κρίση του ’08 απέδειξε την αποτυχία του δυτικού μοντέλου και την ανάδειξη νέων υπερδυνάμεων (Κίνα, Ρωσία), που αμφισβητούν την αμερικανική κυριαρχία. Η Δύση ακολούθησε αλαζονικά την χρηματιστικοποίηση της οικονομίας σε νεοφιλελεύθερο περιβάλλον, οπότε παραγωγή και θέσεις εργασίας μετακινήθηκαν στην ΝΑ Ασία.”
Η κρίση του 2008 δεν ήταν τυχαίο σοκ. Δεν ήταν προϊόν αποτυχίας κάποιου δυτικού μοντέλου, αλλά του ίδιου του καπιταλισμού. Ήταν το αποτέλεσμα δεκαετιών απορρύθμισης, νεοφιλελεύθερης επίθεσης, χρηματοπιστωτικής φούσκας και καταστροφής παραγωγικών δομών που προκάλεσε η υπερσυσσώρευση κεφαλαίου και η πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους. Το κεφάλαιο, για να διασώσει τα κέρδη του, μετέφερε παραγωγές, συμπίεσε μισθούς και διέλυσε κοινωνικά δικαιώματα. Η επιστράτευση νεοφιλελεύθερων πολιτικών λιτότητας και η τάση παγκοσμιοποίησης όπως και η σημερινή επιστροφή στον περιφερειακό προστατευτισμό και την πολεμική οικονομία έγινε και γίνεται για έναν και μόνον λόγο: την αποτροπή και αντιστάθμιση μιας εγγενούς ιστορικής τάσης στον καπιταλισμό για πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους. Δεν ήταν προϊόν μιας αλαζονικής κι άρα εσφαλμένης πολιτικής επιλογής, αλλά απότοκος μιας εσωτερικής αντίφασης κι άρα αναπότρεπτης κρίσης υπερσυσσώρευσης του καπιταλισμού σε βάρος της κερδοφορίας που είναι και το βασικό αναπτυξιακό του κίνητρο (όταν εκλείπει έχουμε ύφεση και κρίση).
Το αποτέλεσμα ήταν η κοινωνική πόλωση με μια μειοψηφία να πλουτίζει, ενώ η πλειοψηφία να βυθίζεται στην ανασφάλεια. Μέσα σ’ αυτή την αποσύνθεση, η ακροδεξιά δεν προέκυψε απλώς ως “πολιτική αντίδραση”, αλλά ως λειτουργική απάντηση του συστήματος στην κρίση νομιμοποίησής του από τη μία, και ως αδυναμία της Αριστεράς να απαντήσει αντισυστημικά στην κρίση (σημείο που παραβλέπεται).
Τεχνολογική επανάσταση και καπιταλιστικός μετασχηματισμός
Όταν λέμε πως “ο καπιταλιστικός μετασχηματισμός, τρέχει μέσω της 6ης τεχνολογικής επανάστασης” έχω την εντύπωση πως ξεχνάμε ότι η εργασία και η παραγωγή υπεραξίας είναι το κλειδί στον μετασχηματισμό αυτό.
Η αναφορά στον «καπιταλιστικό μετασχηματισμό μέσω της 6ης τεχνολογικής επανάστασης» (τεχνητή νοημοσύνη, αυτοματοποίηση, βιοτεχνολογία, ενεργειακή μετάβαση, δεδομένα) δεν σημαίνει ότι αλλάζει η ουσία του συστήματος. Απλώς αλλάζει ο τρόπος με τον οποίο παράγεται και αποσπάται η υπεραξία. Και για να συμβεί αυτό απαιτείται η μεταβολή των εργασιακών σχέσεων και του τρόπου παραγωγής με την καθυπόταξη της εργατικής τάξης και την πολεμική ανάπτυξη νέων προσοδοφόρων πεδίων εκμετάλλευσης (νέες αγορές). Στο κομμάτι αυτό της αναδιάταξης των εργασιακών και παραγωγικών σχέσεων είμαστε ακόμη στην αρχή και επειδή ο πόλεμος στις σημερινές συνθήκες της παγκοσμιοποίησης και των πυρηνικών είναι ένα μάλλον χαμένο στοίχημα, δεν θα πόνταρα πολλά σε έναν καπιταλιστικό μετασχηματισμό και μάλιστα με αποκλειστικό οδηγό την 6η τεχνολογική επανάσταση (βλ κινδύνους τεχνητής νοημοσύνης).
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι θύμα, είναι συνυπεύθυνη
Ο Λευτέρης καταγγέλλει σωστά την υποτέλεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς τις ΗΠΑ και την επιβολή νεοφιλελεύθερων πολιτικών, όμως παραμένει στη ρητορική της “ανεξαρτησίας”.
Από αριστερή σκοπιά, η ΕΕ δεν είναι θύμα, είναι όργανο του ευρωπαϊκού κεφαλαίου. Το άρθρο παρουσιάζει την ΕΕ ως θύμα αμερικανικής επιρροής, εξαρτημένη από την Ουάσιγκτον. Όμως η ΕΕ δεν είναι παθητική μαριονέτα, είναι συμπληρωματικός ιμπεριαλιστικός μηχανισμός. Οι ευρωπαϊκές ελίτ συμμετέχουν ενεργά στην πολεμική οικονομία, στην επιβολή κυρώσεων, στην καταστολή των μεταναστών και στην εκμετάλλευση του Νότου.
Η “στρατιωτικοποίηση” και η επιζητούμενη “ενεργειακή αυτονομία” δεν είναι αμερικανικά επινοήματα, αλλά ευρωπαϊκές πολιτικές διάσωσης του κεφαλαίου. Η πολεμική βιομηχανία, οι εξοπλισμοί και η “πράσινη μετάβαση” λειτουργούν ως νέα πεδία συσσώρευσης, μια μορφή στρατιωτικού κεϋνσιανισμού που επιδοτεί το μεγάλο κεφάλαιο με δημόσιο χρήμα.
Επίσης, “τα οικονομικά αδιέξοδα των ισχυρών της ΕΕ δεν είναι παράγωγα της εμμονής στο νεοφιλελευθερισμό και τις πολιτικές λιτότητας” που είπαμε σε τι αποσκοπούν, αλλά των δομικών αντιφάσεων της καπιταλιστικής οργάνωσης της παραγωγής στην Ευρωζώνη και της επιδείνωσης της θέσης της στο νέο διεθνήκαταμερισμό εργασίας (βλ νομισματική και δημοσιονομική οργάνωση της ΕΕ με βάση την κυρίαρχη εξαγωγική οικονομία της Γερμανίας που λόγω του ασιατικού ανταγωνισμού και του αμερικανικού προστατευτισμού πλήττεται καίρια, συν την κλιμακούμενη εσωτερική αστάθεια λόγω κοινωνικής πόλωσης και φθοράς/αναξιοπιστίας του πολιτικού συστήματος).
Ακόμη, η Ευρώπη δεν είναι περιφερειακή δύναμη επειδή την “πρόδωσε” ή γιατί δεν εισακούστηκε ο Ντράγκι, μία τέτοια άποψη υποδηλώνει μάλλον αυταπάτη για τα όρια και τις δυνατότητες μιας κεϋνσιανής πολιτικής. Η Ευρώπη είναι δομικά μία αντεργατική ένωση του ευρωπαϊκού κεφαλαίου. Πέραν τούτου θεωρώ λάθος να αξιολογείται η Ρωσία ως υπερδύναμη και η ΕΕ ως περιφερειακή, καθώς μία οικονομική και στρατιωτική σύγκριση μπορεί να καταδείξει το λάθος.
Συμφωνούμε πως η “στρατηγική της πολεμικής οικονομίας της ΕΕ, σε βάθος 10ετίας, δεν προοιωνίζει τίποτε το θετικό και πως τεχνολογικά, η ΕΕ είναι μια γενιά πίσω από ΗΠΑ – Κίνα”. Το αν θα παραμείνει εκεί ή όχι δεν ενδιαφέρει όμως την Αριστερά, γιατί στόχος μας δεν είναι η υπερίσχυση στον καπιταλιστικό ανταγωνισμό αλλά ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός της οικονομίας. Ούτε ενδιαφέρει αν “η μονομέρεια των επενδύσεων στον στρατιωτικό τομέα θα προσφέρει αύξηση της ανάπτυξης” γιατί η Αριστερά οφείλει να γνωρίζει πως η στροφή στην πολεμική οικονομία δεν γίνεται για αναπτυξιακούς αλλά για καταστροφικούς λόγους, δηλαδή αποτελεί τον προθάλαμο στον πόλεμο, την καταστροφή και ενδεχομένως τον αφανισμό που θα προκύψει. Εξ ου και η προτεραιότητα του αντιπολεμικού μετώπου της Αριστεράς.
Η “Μαύρη Διεθνής” ως σύμπτωμα, όχι ως σχέδιο
Η αφήγηση περί “Μαύρης Διεθνούς” των Μπάνον, Τραμπ, Μιλέι ή Μελόνι περιγράφει υπαρκτές συμμαχίες, αλλά όχι κατά την γνώμη μου το βαθύτερο αίτιο.
Δεν υπάρχει σκοτεινή παγκόσμια συνωμοσία. Υπάρχει μια υλική ανάγκη του κεφαλαίου να μετασχηματίσει τη δημοκρατία σε πειθαρχικό μηχανισμό.
Ο νεοφασισμός και ο αυταρχισμός δεν είναι ξένοι προς το καπιταλιστικό σύστημα, είναι οι εφεδρείες του όταν η συναίνεση εξαντλείται. Η νέα ακροδεξιά δεν υπόσχεται κοινωνική δικαιοσύνη· υπόσχεται “τάξη”, “εθνική κυριαρχία” και “σταθερότητα” μέσα στη φτώχεια.
Είναι το πολιτικό προσωπείο του καπιταλισμού που χάνει την κοινωνική του βάση και χρειάζεται τον φόβο για να επιβιώσει.
Η “Μαύρη Διεθνής” δεν είναι εξωτερική απειλή αλλά το εσωτερικό αποτέλεσμα της κρίσης του φιλελεύθερου καπιταλισμού. Όταν οι δημοκρατικοί θεσμοί αδειάζουν από περιεχόμενο, η ελευθερία του Τύπου υπονομεύεται, και οι κοινωνικοί αγώνες ποινικοποιούνται, δεν έχουμε να κάνουμε με κάποια “λάθη” επιλογών και εσφαλμένων πολιτικών, αλλά με προϋποθέσεις διατήρησης της εξουσίας μέσα σε έναν κόσμο που βυθίζεται στην ανισότητα.
Ο καπιταλισμός δεν πεθαίνει ήσυχα, οχυρώνεται πίσω από τείχη, κάμερες και στρατούς.
Η κρίση της Αριστεράς
Ο Λευτέρης Στουκογεώργος επισημαίνει σωστά ότι η Αριστερά δείχνει ανίκανη να απαντήσει. Πράγματι, η ευρωπαϊκή Αριστερά, εγκλωβισμένη σε κυβερνητισμό και ρεφορμισμό, αποδέχθηκε τα “όρια” της αγοράς και της ΕΕ. Μετατράπηκε σε διαχειριστή της λιτότητας και όχι σε δύναμη ρήξης. Έτσι, η ακροδεξιά εμφανίζεται σήμερα ως η μόνη “αντισυστημική” δύναμη, καπηλευόμενη τη λαϊκή οργή.
Η απάντηση όμως δεν μπορεί να είναι ένας “καλύτερος καπιταλισμός” με λίγο υψηλότερη φορολογία στους πλούσιους. Ούτε ηθική καταγγελία του “λαϊκισμού”. Η απάντηση πρέπει να είναι πολιτική και ταξική:
– επαναθεμελίωση της δημοκρατίας στη βάση της κοινωνικής ιδιοκτησίας,
– ανασύνταξη του εργατικού κινήματος,
– οικοδόμηση μιας διεθνούς αλληλεγγύης των λαών απέναντι στη διεθνή του κεφαλαίου.
Πάντως, ο φόρος Ζουκμάν στους πολύ πλούσιους που σωστά παραθέτει ο Λευτέρης μπορεί να αποτελέσει μία καλή αρχή εάν κι εφόσον (α) συνοδεύεται και από μία σειρά άλλων ριζοσπαστικών προτάσεων που να δίνουν διέξοδο στις δυσεπίλυτες κοινωνικές ανάγκες (δεδομένου ότι η φορολογική δικαιοσύνη δεν μπορεί να είναι η μόνη απάντηση στην κρίση) και (β) προσαρμοστεί ο φόρος στα δεδομένα της ελληνικής οικονομίας ώστε να έχει ουσιαστική απόδοση φορολογικών εσόδων.
Συνοψίζοντας
Η “Μαύρη Διεθνής” δεν είναι σχέδιο ολιγαρχών, είναι η νέα φάση του καπιταλισμού σε αποσύνθεση.
Ο νεοφασισμός, η αυταρχική στροφή, η πολεμική οικονομία και η δημοκρατική υποχώρηση δεν είναι ανωμαλίες, είναι τα εργαλεία επιβίωσης ενός συστήματος που έχει χάσει την συναίνεση της κοινωνίας.
Η μόνη πραγματική απειλή για αυτή τη “διεθνή του πολέμου” δεν είναι μία κοινωνικά σχεδιασμένη αναδιάρθρωση του καπιταλισμού. Είναι μια διεθνής της εργασίας, ένα κίνημα που θα διεκδικήσει ξανά την παραγωγή, τον πλούτο και τη δημοκρατία στα χέρια της κοινωνικής πλειοψηφίας.
Αν δεν το κάνουμε εμείς, το μέλλον θα το γράψει η “Μαύρη Διεθνής” με τα όπλα της αγοράς και των στρατών.
——————————————————————————————————————
Ανταπάντηση του Στουκογιώργου
Το άρθρο μου έχει σκοπό να επισημάνει το νέο κίνδυνο εκφασισμού της Ευρώπης στο νέο γεωπολιτικό -καπιταλιστικό πεδίο και με αυτή την έννοια προσπαθώ να περιγράψω πολιτικά και οικονομικά το που είμαστε και που βαδίζουμε στο διεθνές και ευρωπαϊκό πλαίσιο. Στο τέλος βάζω τους τις 3 παραμέτρους που πρέπει να αντιμετωπίσει η Αριστερά, εμβαθύνοντας την στρατηγική της, αλλά αφορά επίσης Πράσινους και Σοσιαλδημοκράτες στο νέο δυστοπικό τοπίο. Σε ένα συμπυκνωμένο άρθρο 1420 λέξεων, χωρίς γενικότητες και αυτονόητα, αφού «πλείστα όσα» έχουν ήδη ειπωθεί σε αρθρογραφία και θέσεις συνεδρίων.
Αλλά ας έλθω στα στοιχεία κριτικής του σ. Κώστα Καλλωνιάτη:
1. Θα ήταν αφελές να θεωρώ την Μαύρη Διεθνή «ως μια υπερεθνική συμμαχία ολιγαρχών» όπως με κριτικάρει ο Κώστας. Όπως γράφω (από το 2017) και στο άρθρο, η Μαύρη Διεθνής δημιουργήθηκε από φασιστικά κόμματα, μέσω της Alt Right, μετά το 2012 και γιγαντώθηκε στην πρώτη θητεία Τράμπ. Τεράστια ροή κεφαλαίων, πλέον, την στηρίζουν. Του απαντώ επίσης ότι όλα τα ευρωπαϊκά κόμματα της Μαύρης Διεθνούς είναι «γραμμωμένα» στην χαλαρή συνομοσπονδία της ΕΕ, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων. Είναι ξεκάθαρο, θεωρώ, στο άρθρο, ότι το νέο μαύρο κύμα προέκυψε λόγω της καπιταλιστικής κρίσης και της αδυναμίας της αριστεράς.
2. Για το αν αναφέρω περί συστημικής κρίσης και ακροδεξιάς, γράφω: H Δύση ακολούθησε χρηματιστικοποίηση της οικονομίας (δηλαδή χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό) σε νεοφιλελεύθερο περιβάλλον…που οδήγησαν στην τρομακτική άνοδο της «Μαύρης Διεθνούς». Για την καπιταλιστική δυτική κρίση γράφω: μείωση των οικονομιών της στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας, με τεράστια αύξηση των ανισοτήτων.
3. Γράφει o Κώστας : «Η αντίφαση της νέας ευρωπαϊκής δεξιάς». Πέραν του ότι πρόκειται περί ακροδεξιάς και όχι δεξιάς, θεωρώ ότι η αντίφαση είναι άλλη. Η εθνική κυριαρχία, σε ευρωπαϊκή συνομοσπονδία, μπορεί να λειτουργεί σε καθεστώς αυταρχισμού και πολεμικής οικονομίας. Δεν θέλουν διάλυση της ΕΕ, χειραγώγηση της θέλουν και η συνομοσπονδία βολεύει. Κοινή η γραμμή ECR, Πατριωτών. Η αντίφαση είναι εσωτερική: όλοι oι φασίστες θέλουν να είναι πάνω από τους υπόλοιπους (Uber alles). Επίσης η αποδόμηση της ευρωπαϊκής κυριαρχίας και η μετατόπιση στο στρατιωτικό-τραπεζικό κεφάλαιο είναι συναρτόμενα μεγέθη. Έρχεται το δεύτερο, υποτίθεται, να δώσει λύση στο πρόβλημα του πρώτου.
4. Αναφορικά με την κριτική στα «οικονομικά αδιέξοδα των ισχυρών της ΕΕ»: Οι ίδιες δομικές αντιφάσεις της καπιταλιστικής οργάνωσης ίσχυαν και πριν 20 χρόνια, αλλά ο γερμανικός και γαλλικός καπιταλισμός ήταν πανίσχυροι στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας. Η υποχώρηση τους είναι κάθετη. Στην υπόλοιπη ανάλυση συμφωνούμε.
5. Θα ήταν ανόητο να πιστεύω ότι η ΕΕ είναι περιφερειακή δύναμη γιατί δεν εισακούστηκε ο Ντράγκι . Νομίζω περιλαμβάνω στο άρθρο όλα τα στοιχεία που την καθιστούν περιφερειακή δύναμη. H αυτονομία της Ευρώπης είναι στρατηγικό ζήτημα και για την Αριστερά. Τώρα, ως ευρωπαϊκό ΝΑΤΟ, άγεται και φέρεται από τις κινήσεις Τραμπ και είναι επιβαρυμένη από το Ουκρανικό.
6. Διαφωνώ, βέβαια, με την άποψη του Κώστα, ότι η Ρωσία δεν είναι υπερδύναμη. Ως γνωστόν, υπερδύναμη θεωρείται μία χώρα που κυριαρχεί τουλάχιστον σε 2-3 παραμέτρους: Οικονομία-Ενέργεια- Πυρηνικά. Οι ΗΠΑ έχουν και τις τρείς , η Κίνα έχει οικονομία και πυρηνικά και η Ρωσία ενέργεια και πυρηνικά. Και οι τρείς έχουν τεχνολογία 6ης γενιάς, αλλά σε διαφορετικούς κλάδους, με Κίνα-ΗΠΑ στην κορυφή. Η ΕΕ έχει μόνο τα ελάχιστα πυρηνικά της Γαλλίας, έχει χάσει την επιρροή της σε Μ. Ανατολή και Αφρική και στην Ασία έχει απλά εμπορικές σχέσεις. Ενέργεια δεν έχει, ούτε σοβαρή τεχνολογία 6ης γενιάς και οικονομικά υποχωρεί στο διεθνές στερέωμα.
7. Επίσης, όταν γράφω ότι η ΕΕ θα μείνει πίσω μια γενιά τεχνολογικά λόγω της εξάρτησης και το μοντέλο είναι αποτυχημένο, απαντάω στην mainstream προπαγάνδα. Τα υπόλοιπα περί σοσιαλιστικού μετασχηματισμού, που γράφει ο Κώστας, είναι ένα άλλο άρθρο.
8. Δεν θα ήθελα να απαντήσω, όμως, στην αναιτιολόγητα αρνητική κριτική, ότι ποντάρω στον καπιταλιστικό μετασχηματισμό μέσω της τεχνολογίας, ότι γράφω ότι η Μαύρη Διεθνής είναι μια σκοτεινή παγκόσμια συνομωσία και εξωτερική απειλή και ότι ζητάω καλύτερο καπιταλισμό. Πραγματικά, αν έτσι ερμηνεύεται το άρθρο, σε βασικά του σημεία, τότε «Χιούστον έχουμε πρόβλημα» συνεννόησης… Πιστεύω ότι όλοι μας γνωρίζουμε τις πολιτικές μας πορείες και τα γραπτά μας και δεν μας αρμόζουν τέτοιες κατηγορίες.
9. Έτσι έκλεισα το άρθρο μου: Αν η πολεμική οικονομία αντικαταστήσει το κοινωνικό κράτος θα κυριαρχήσει η ακροδεξιά, που «κουμπώνει» με τη στρατικοποίηση. Σε ένα άρρωστο δυτικό σύστημα, ελέω νεοφιλελευθερισμού, αυτό θα είναι το νέο ΤΙΝΑ, όσο δεν διαφαίνεται μια εναλλακτική πολιτική πρόταση. Η δεξιά δεν έχει πρόβλημα να συγκυβερνήσει με την ακροδεξιά.
10. Και σ’ αυτό προτείνω να εμβαθύνουμε στη δεδομένη συγκυρία: μια συνολική αφήγηση αντιμετώπισης της ακροδεξιάς, ανατροπής του νεοφιλελευθερισμού και εξόδου από την παγίδα της στρατικοποίησης της ΕΕ. Μετά το στρατηγικό σχέδιο έπονται οι κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες για την υλοποίηση του.
Μερικές οφειλόμενες διευκρινίσεις
Αγαπητέ σύντροφε Λευτέρη, δεν πρέπει να ενοχλείσαι με τις στρεβλώσεις εκτός κι αν θεωρείς πως γίνονται συνειδητά. Εδώ είμαστε να τις αποκηρύξουμε εάν υπάρχουν και στην προκειμένη να ζητήσω και συγγνώμη. Επίσης, οι διαφορετικές ερμηνείες και οι διαφωνίες δεν πρέπει να εκλαμβάνονται ως κατηγορίες αν πραγματικά είναι θεμιτή η πολιτική κριτική. Ας δούμε λοιπόν τις στρεβλώσεις που λες σημείο προς σημείο:
1. Αντίθετα απ’ ότι λες δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο στο άρθρο ότι “το νέο μαύρο κύμα προέκυψε λόγω της καπιταλιστικής κρίσης και της αδυναμίας της αριστεράς”. Πουθενά δεν μιλάς για καπιταλιστική κρίση, ενώ τον όρο “καπιταλιστικό” τον αναφέρεις μία φορά μόνο όχι για να τον συνδέσεις με την κρίση αλλά με τον μετασχηματισμό του καπιταλισμού που μάλιστα “τρέχει” (όχι βεβαίως προς τον σοσιαλισμό αλλά να υποθέσω προς την ανανέωση του;). Αυτό που θεωρείς ότι περνάει κρίση είναι το δυτικό μοντέλο (“Η κρίση του 2008 απέδειξε την αποτυχία του δυτικού μοντέλου”). Αντιθέτως, από το ξεκίνημα του άρθρου λες πως “είναι ένα σχέδιο που εξάγεται και στην Ευρώπη για την επικράτηση της Μαύρης Διεθνούς. Οι ολιγάρχες του Τραμπ και οι σύμμαχοι τους είναι αρωγοί και χρηματοδότες”, ενώ αμέσως μετά ισχυρίζεσαι πως ήταν η αλαζονική πολιτική της χρηματιστικοποίησης της οικονομίας σε νεοφιλελεύθερο περιβάλλον που είχε ως αποτέλεσμα “την τρομακτική άνοδο της Μαύρης Διεθνούς”. Φταίω λοιπόν εγώ που αντί να βλέπω ως αιτία της ανόδου της Μαύρης Διεθνούς την καπιταλιστική κρίση, βλέπω νεοφιλελευθερισμό και σχέδιο Τραμπ-ολιγαρχών που μάλιστα εξάγεται στην Ευρώπη ; Για την δε Αριστερά μιλάς μόνο στο τέλος του άρθρου αναφερόμενος στην αδυναμία της να αντιμετωπίσει ακροδεξιά, νεοφιλελευθερισμό και στρατιωτικοποίηση. Όμως, η αδυναμία είναι το αυτονόητο, αυτό που λείπει είναι η εσφαλμένη πολιτική που κατέστησε την Αριστερά αδύναμη. Περί αυτής ουδέν..
2. Ούτε για καπιταλιστική κρίση, ούτε για συστημική κρίση ούτε για χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό μιλάς στο άρθρο σου Λευτέρη ασχέτως αν στην απάντηση σου χρησιμοποιείς αυτούς τους όρους. Μιλάς για αποτυχημένο και “άρρωστο δυτικό σύστημα” που τα αποδίδεις στην πολιτική της χρηματιστικοποίησης και του νεοφιλελευθερισμού. Μόνο που αυτές είναι πολιτικές και όχι συστήματα και πρέπει κάποτε να εξηγήσουμε γιατί επιλέχθηκαν να εφαρμοστούν στη θέση άλλων πολιτικών. Γιατί αν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές ήταν λάθος και οι κεϋνσιανές πολιτικές για παράδειγμα είναι σωστές, τότε δεν έχει πρόβλημα το καπιταλιστικό σύστημα και δεν έχει νόημα να μιλάμε για καπιταλιστική κρίση (πολύ περισσότερο αν ο καπιταλισμός μετασχηματίζεται ταχέως). Όσον αφορά, δε, την “μείωση των δυτικών οικονομιών” εννοώντας υποθέτω την επιβράδυνση του ρυθμού μεγέθυνσης τους, αυτή δεν σημαίνει απαραιτήτως κρίση και δεν αφορά μόνο τις δυτικές οικονομίες αφού και η Κίνα και η παγκόσμια οικονομία συνολικά σημειώνει επιβράδυνση.
3. Για την “αντίφαση της νέας ευρωπαϊκής δεξιάς” που λες δεν έχω να προσθέσω κάτι. Συμφωνώ μαζί σου πως απλά έχουμε διαφορετική άποψη και ο καθένας μπορεί να κρίνει.
4. Σχετικά με τα οικονομικά αδιέξοδα των ισχυρών της ΕΕ βλέπω ότι εμμένεις στην αρχική σου εκτίμηση πως “είναι παράγωγα της εμμονής στο νεοφιλελευθερισμό” και τις πολιτικές λιτότητας, καθώς θεωρείς πως “οι ίδιες δομικές αντιφάσεις της καπιταλιστικής οργάνωσης ίσχυαν και πριν 20 χρόνια, αλλά ο γερμανικός και γαλλικός καπιταλισμός ήταν πανίσχυροι στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας”. Δηλαδή μου λες ότι η επιδείνωση που σημειώθηκε δεν οφείλεται στην δομική πτώση της καπιταλιστικής κερδοφορίας αλλά στην νεοφιλελεύθερη πολιτική που ακολουθήθηκε. Αυτό που δεν θέλεις να δεις είναι (α) ότι η στροφή στον νεοφιλελευθερισμό έγινε ακριβώς για να αντισταθμιστεί η μακροχρόνια πτώση του ποσοστού κέρδους (υπάρχουν στοιχεία σχετικά) και (β) ότι η στροφή αυτή ξεκίνησε πολύ πριν 20 χρόνια (βλ δεκαετία ‘90). Επίσης, οι δομές δεν έμειναν ίδιες αφού το ευρώ τότε μόλις είχε θεσπιστεί, η αποβιομηχάνιση ήταν πολύ λιγότερη και βεβαίως η θέση τους στον διεθνή καταμερισμό εργασίας – που δεν εξαρτάται μόνο από τις δυτικές οικονομίες αλλά και από τους ανταγωνιστές τους – ήταν συγκριτικά καλύτερη όπως κι εσύ παραδέχεσαι.
5. Στο σημείο αυτό να δεχθώ λοιπόν πως σε διαστρέβλωσα λέγοντας πως υποβιβάζεις την ΕΕ σε περιφερειακή δύναμη επειδή δεν υιοθέτησε τις συνταγές Ντράγκι. Θεωρείς, όμως, πως “είναι πλέον περιφερειακή δύναμη, χωρίς ειδικό βάρος στο διεθνές γίγνεσθαι” επειδή είναι εξαρτημένη ενεργειακά, υπολείπεται των ΗΠΑ-Κίνα τεχνολογικά κατά μία γενιά, και είναι υποτελής στρατιωτικά και πολιτικά στης ΗΠΑ, σωστά ; Όταν λες “πλέον” υπονοείς φαντάζομαι πως πριν από 20 χρόνια ήταν μία υπερδύναμη. Όμως και τότε ήταν ενεργειακά εξαρτημένη, τεχνολογικά όχι στην πρώτη σειρά και περισσότερο από ποτέ υποτελής στρατιωτικοπολιτικά, σωστά ; Γιατί, λοιπόν, έπαψε να είναι υπερδύναμη κι έγινε περιφερειακή δύναμη ; Κι όταν τονίζεις πως “στο νέο διεθνές πλαίσιο η Ευρώπη θα χάνει συνεχώς έδαφος με την πολιτική μίξης νεοφιλελευθερισμού με πολεμικό κεϋνσιανισμό” δεν νομίζεις πως αντιφάσκεις ; Γιατί ο νεοφιλελευθερισμός συγκεντρώνει την οικονομική εξουσία, ενώ ο πολεμικός κεϋνσιανισμός – ακόμη κι αν ο μισός εξοπλισμός έρχεται από ΗΠΑ – προσδίδει αυξημένη στρατιωτικοπολιτική ισχύ στην κεντρική ευρωπαϊκή εξουσία, ή όχι ;
6. Και φτάνουμε στη διαφωνία μας για την σύγκριση ΕΕ-Ρωσίας και εάν η τελευταία είναι υπερδύναμη ή όχι. Μάλλον χρειάζεται ένα ξεχωριστό κείμενο ανάλυσης σχετικά με αυτό το θέμα. Εδώ θα περιοριστώ σε μία σύντομη απάντηση της τεχνητής νοημοσύνης:
| Παράμετρος | Ρωσία | Ευρώπη |
| Οικονομία | Μικρή, βασισμένη σε ενέργεια (~2% παγκόσμιου ΑΕΠ) | Τεράστια, διαφοροποιημένη (~15-17% παγκόσμιου ΑΕΠ) |
| Τεχνολογία | Ισχυρή στρατιωτική, ασθενής πολιτική | Ισχυρή πολιτική, μέτρια στρατιωτική |
| Πολιτική επιρροή | Περιορισμένη εκτός πρώην ΕΣΣΔ | Παγκόσμια, μέσω θεσμών και εμπορίου |
| Στρατός | Ισχυρός πυρηνικά, περιορισμένος συμβατικά | Διάσπαρτος, αλλά με τεράστιες δυνατότητες μέσω ΝΑΤΟ |
| Καινοτομία & R&D | Χαμηλή χρηματοδότηση | Υψηλή, αλλά χωρίς ενοποιημένη στρατηγική |
Με βάση τεχνολογική ισχύ και ολική ισχύ:
• Η Ρωσία δεν είναι πια υπερδύναμη με την παραδοσιακή έννοια. Είναι μεγάλη στρατιωτική δύναμη με περιορισμένη οικονομία και τεχνολογική εξάρτηση — δηλαδή παγκόσμια στρατιωτική δύναμη, αλλά τεχνολογικά περιφερειακή.
• Η Ευρώπη, αν και πολιτικά και στρατιωτικά κατακερματισμένη, παραμένει παγκόσμιος τεχνολογικός και οικονομικός πόλος — δύσκολα χαρακτηρίζεται «περιφερειακή δύναμη».
Άρα, όχι, δεν θα ήταν ορθό να πούμε ότι η Ρωσία είναι υπερδύναμη και η Ευρώπη περιφερειακή — τουλάχιστον με τεχνολογικά κριτήρια. Αντίθετα, θα μπορούσε να υποστηριχθεί το αντίστροφο:
η Ευρώπη είναι τεχνολογική υπερδύναμη χωρίς ενιαία γεωπολιτική βούληση, ενώ η Ρωσία είναι γεωπολιτικά φιλόδοξη αλλά τεχνολογικά εξαρτημένη.
7. Δεν ξέρω σε ποια mainstream προπαγάνδα απαντάς θεωρώντας χαμένη και αποτυχημένη τεχνολογικά την ΕΕ και το μοντέλο της λόγω εξάρτησης, απλά να σου θυμίσω ότι στην σύγχρονη παγκόσμια οικονομία δεν υπάρχει οικονομική αυτονομία και τεχνολογική ανεξαρτησία για καμία χώρα αφού ακόμη και οι υπερδυνάμεις εξαρτώνται από άλλες χώρες, εξ ου και οι προσπάθειες ελέγχου κι επιβολής συμμαχιών. Το γεγονός ότι στις οικονομικο-πολιτικές αναλύσεις μας αφήνουμε εκτός το ζήτημα του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού είναι και η μεγάλη αδυναμία της Αριστεράς. Γιατί χωρίς πυξίδα και στρατηγικό στόχο (σοσιαλισμός) δεν θα μπορέσεις ποτέ να αντιμετωπίσεις τις τρεις παραμέτρους που έθιξες στο τέλος του άρθρου σου (ακροδεξιά, νεοφιλελευθερισμός, στρατιωτικοποίηση) ως προτάγματα της Αριστεράς.
Στα υπόλοιπα σημεία που θίγεις Λευτέρη δεν έχω να πω κάτι ιδιαίτερο. Ένα μόνο. Δεν θα ασχολιόμουν με το συγκεκριμένο άρθρο αν δεν πίστευα ότι απηχεί μερικές κυρίαρχες απόψεις στην Αριστερά και την Νέα Αριστερά ειδικότερα για το ότι η λύση στην κρίση είναι ένα νέο παραγωγικό πρότυπο (καπιταλιστικός μετασχηματισμός), ότι ο βασικός εχθρός μας είναι ο νεοφιλελευθερισμός όπως εκφράζεται από την κυβερνητική πολιτική και ότι αρκεί μία αύξηση των μισθών και των κοινωνικών παροχών για να πάρει ανάσα ο λαός και με την συνδρομή του αναπτυξιακού κράτους να κινηθεί και πάλι η οικονομία για τους πολλούς (χοντρικά τα λέω). Χαίρομαι που δηλώνεις αντικαπιταλιστής και λυπάμαι αν η κριτική μου σου φάνηκε ως κατηγορία. Εκπεφρασμένες απόψεις σχολίασα που ίσως δεν ήταν αρκετά καλά διατυπωμένες ώστε να επιτρέπουν παρερμηνείες. Πάντως ο καλοπροαίρετος διάλογος ποτέ δεν έβλαψε όσο αυστηρός κι αν ήταν.
About Author
