By michael roberts on June 21, 2025
Καθώς το Ισραήλ και το Ιράν ανταλλάσσουν εναλλάξ πυραυλικές επιθέσεις μετά τη μεγάλη επίθεση που εξαπέλυσε το Ισραήλ την περασμένη εβδομάδα, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τραμπ πρότεινε ένα διάστημα δύο εβδομάδων για να διαπραγματευτεί μια συμφωνία “παράδοσης” με το Ιράν ή να συμμετάσχει στην επίθεση κατά του Ιράν με τους δικούς του βομβαρδισμούς. Ο ιρανικός λαός υποφέρει πολύ από τους βομβαρδισμούς, αλλά αυτό προσθέτει απλώς μια άλλη φρικτή διάσταση στην οικονομική κρίση του ίδιου του Ιράν και στην πολύχρονη ταλαιπωρία του λαού του.
Οι οικονομικές επιδόσεις του Ιράν κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες αποκαλύπτουν ένα επίμονο μοτίβο παρακμής. Σύμφωνα με την έκθεση World Economic Outlook που δημοσίευσε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) τον Οκτώβριο του 2024, το ονομαστικό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) του Ιράν εκτιμήθηκε σε περίπου 434 δισ. δολάρια. Με δεδομένο έναν πληθυσμό σχεδόν 90 εκατ. κατοίκων, το κατά κεφαλήν εισόδημα είναι πολύ χαμηλό, το 117o στον κόσμο.
Ο ετήσιος πληθωρισμός ανέρχεται σήμερα σε περίπου 40%, με την εκτίναξη των τιμών των τροφίμων και τις ελλείψεις σε είδη πρώτης ανάγκης. Περίπου το 33% των Ιρανών ζουν κάτω από το επίσημο όριο της φτώχειας. Το ποσοστό ανεργίας των νέων είναι κοντά στο 20%, ενώ οι μισοί άνδρες ηλικίας 25 έως 40 ετών είναι άνεργοι και δεν αναζητούν ενεργά εργασία. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ένα από τα πιο πιεστικά διαρθρωτικά ζητήματα που αντιμετωπίζει το Ιράν ήταν η αδυναμία του να δημιουργήσει επαρκείς ευκαιρίες απασχόλησης, παρά τον νεαρό και αυξανόμενο πληθυσμό του. Εκατομμύρια απόφοιτοι πανεπιστημίων παραμένουν αποκλεισμένοι από το εργατικό δυναμικό, καθώς δεν υπάρχει εργασία.
Τον τελευταίο χρόνο, σε μια χώρα με πλούσια αποθέματα ορυκτών καυσίμων, η χώρα αντιμετώπισε σοβαρή ενεργειακή κρίση, με έλλειμμα ηλεκτρικής ενέργειας όσο το 50% της συνολικής παραγωγικής της ικανότητας, με αποτέλεσμα οι απώλειες παραγωγής να υπολογίζονται σε 30-40%. Η εξάντληση των υδάτινων πόρων σήμαινε ότι οι μεγάλοι ταμιευτήρες των φραγμάτων που τροφοδοτούν την Τεχεράνη έχουν φτάσει σε κρίσιμα χαμηλά επίπεδα, μόλις στο 7% της πλήρους χωρητικότητας.
Πώς η ιρανική οικονομία έπεσε σε τόσο χαμηλά επίπεδα σε μια χώρα με πολλούς φυσικούς πόρους και σχετικά μορφωμένο εργατικό δυναμικό; Η απάντηση είναι διττή: πρώτον, είναι το αποτέλεσμα των αποτυχιών διαδοχικών διεφθαρμένων καθεστώτων, ξεκινώντας από το πραξικόπημα της CIA το 1953 κατά του εκλεγμένου πρωθυπουργού του Ιράν Μοχάμαντ Μοσαντέγκ για να εγκαταστήσει τη φιλοϊμπεριαλιστική δυναστεία των Παχλαβί υπό τον Σάχη, ο οποίος κυβέρνησε ως απόλυτος μονάρχης για δύο δεκαετίες- και στη συνέχεια, η ιρανική επανάσταση του 1979 εγκατέστησε μια κληρική απολυταρχία που υποστηρίζεται από μια στρατιωτική ελίτ που κατέχει και ελέγχει μεγάλα τμήματα της οικονομίας. Ο δεύτερος λόγος είναι οι ατελείωτες προσπάθειες των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων που κυριαρχούσαν στην Περσία, αποφασισμένες να αποδυναμώσουν και να στραγγαλίσουν την ανεξάρτητη οικονομική ανάπτυξη, πρώτα με το πραξικόπημα του 1953 και στη συνέχεια με μαζικές κυρώσεις στις εξαγωγές του Ιράν και με το μπλοκάρισμα κάθε ξένης επένδυσης και τεχνολογίας. Χρησιμοποιώντας τη δικαιολογία ότι οι μουλάδες χρηματοδοτούν και υποστηρίζουν θρησκευτικές αντάρτικες δυνάμεις όπως η Χαμάς στην Παλαιστίνη και η Χεζμπολάχ στο Λίβανο, καθώς και την (ανατραπείσα πλέον) σιιτική κυβέρνηση του Άσαντ στη Συρία, οι δυτικές δυνάμεις έκαναν ό,τι μπορούσαν για να αποδυναμώσουν και να καταστρέψουν το βιοτικό επίπεδο του ιρανικού λαού. Η απώλεια εισοδήματος από τις κυρώσεις εκτιμάται σε 12 τρις δολάρια σωρευτικά τα τελευταία 12 χρόνια κυρώσεων. Τώρα το Ισραήλ και η Δύση επιδιώκουν να καταστρέψουν την κυβέρνηση, τις πόλεις και τις υποδομές της χώρας και να εγκαταστήσουν “αλλαγή καθεστώτος”.
Εξαιτίας αυτού το Ιράν είναι ένα αποτυχημένο καπιταλιστικό κράτος. Με το 10% των αποδεδειγμένων αποθεμάτων πετρελαίου παγκοσμίως και το 15% των αποθεμάτων φυσικού αερίου, το Ιράν θα μπορούσε να γίνει μια “ενεργειακή υπερδύναμη” όπως η Σαουδική Αραβία . Αλλά επειδή έχει στην εξουσία ένα καθεστώς που αποτελεί ανάθεμα για το Ισραήλ, τους σουνίτες σεΐχηδες και τη Δύση, δεν του έχει επιτραπεί να αναπτυχθεί. Η αποτυχία και των δύο καθεστώτων υπό τον Σάχη και στη συνέχεια υπό τους μουλάδες αποκαλύπτεται από την κίνηση της κερδοφορίας του ιρανικού κεφαλαίου κατά τη διάρκεια των δεκαετιών. Η παγκόσμια οικονομική κρίση της δεκαετίας του 1970 είδε μια απότομη πτώση της κερδοφορίας, θέτοντας τις οικονομικές βάσεις για την αποτυχία της δυναστείας των Παχλαβί και την ανατροπή της.
Πηγή: σειρά EPWT 7.0
Ωστόσο, οι μουλάδες δεν μπόρεσαν να ανατρέψουν τα πράγματα μέχρι την εκτίναξη των τιμών του πετρελαίου στα τέλη της δεκαετίας του 1990.
Αυτή η άνθιση τιμών των εμπορευμάτων έληξε τη δεκαετία του 2010 και η κερδοφορία μειώθηκε και πάλι. Η ιρανική οικονομία επεκτάθηκε από πολύ χαμηλά επίπεδα στη χρυσή εποχή της ανάπτυξης τη δεκαετία του 1960, αλλά στα τέλη της δεκαετίας του 1970 η οικονομία βυθίστηκε υπό τον Σάχη. Δεν ήταν καλύτερη κατά την ταραχώδη περίοδο της δεκαετίας του 1980 υπό τους μουλάδες, καθώς οι τιμές του πετρελαίου ήταν χαμηλές. Η ανάπτυξη ανέκαμψε λίγο τη δεκαετία του 2000, καθώς οι τιμές του πετρελαίου αυξήθηκαν. Αλλά από το 2010, με τις χαμηλότερες τιμές του πετρελαίου και τις αυξημένες κυρώσεις, υπήρξε στασιμότητα.
Πηγή: σειρά EPWT 7.0
Τα έσοδα από το πετρέλαιο αντιπροσωπεύουν περίπου το 18% του ΑΕΠ και ο τομέας των υδρογονανθράκων παρέχει το 60% των κυβερνητικών εσόδων και το 80% της συνολικής ετήσιας αξίας των εξαγωγών και των εσόδων σε συνάλλαγμα. Έτσι, τα πάντα εξαρτώνται από την τιμή του πετρελαίου: μια μεταβολή της τιμής του αργού πετρελαίου κατά 1 δολάριο στη διεθνή αγορά μεταβάλλει τα έσοδα του Ιράν από το πετρέλαιο κατά 1 δισεκατομμύριο δολάρια. Παρά τις κυρώσεις και την έλλειψη επενδύσεων, το Ιράν καταφέρνει να εξάγει περίπου 1,5 εκατ. βαρέλια αργού πετρελαίου την ημέρα και άλλο 1 εκατ. την ημέρα σε προϊόντα πετρελαίου.
Αλλά τα έσοδα αυτά στερεύουν από τις απαιτήσεις των μουλάδων και του στρατού. Οι συνδυασμένοι προϋπολογισμοί των μεγάλων θρησκευτικών ιδρυμάτων που ονομάζονται bonyads, ανέρχονται στο 30% των συνολικών κυβερνητικών δαπανών. Το Σώμα Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) ελέγχει περίπου το ένα τρίτο της οικονομίας του Ιράν μέσω θυγατρικών και καταπιστευμάτων. Το IRGC διαθέτει πάνω από εκατό εταιρείες με ετήσια έσοδα 12 δισ. δολάρια. Παίρνει το μεγαλύτερο μέρος των μεγάλων έργων υποδομής. Το 2024, το IRGC έλαβε 12 δισ. ευρώ ή το 51% όλων των εσόδων από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Το Ιράν έχει αναγκαστεί να δαπανήσει τεράστια ποσά για τον στρατό, εν μέρει για να υπερασπιστεί το καθεστώς από τη Δύση και το Ισραήλ, αλλά και εν μέρει για να στηρίξει τη στρατιωτική ελίτ που διατηρεί τους μουλάδες στην εξουσία. Οι πιο δαπανηρές από τις αμυντικές δαπάνες του Ιράν είναι το πυρηνικό του πρόγραμμα, πλησιάζοντας σωρευτικά τα 500 δισ. δολάρια που θα μπορούσαν να είχαν δαπανηθεί παραγωγικά στην τεχνολογία και στην αύξηση των μισθολογικών εισοδημάτων. Ως αποτέλεσμα του πυρηνικού του προγράμματος, το οποίο αποσκοπεί στην αποτροπή επιθέσεων από το Ισραήλ και τη Δύση, οι κυρώσεις οδήγησαν στην εξαφάνιση των ξένων επενδύσεων από το εξωτερικό που θα βοηθούσαν στην ανάπτυξη της οικονομίας.
Η κυβέρνηση έχει κάνει ζιγκ ζαγκ μεταξύ κρατικού ελέγχου και “φιλελευθεροποίησης” υπέρ της αγοράς σε μια απέλπιδα προσπάθεια να ενισχύσει τους παραγωγικούς τομείς. Το 2005, η κρατική περιουσία εκτιμήθηκε σε 120 δισ. δολάρια. Αλλά από τότε, τα μισά από αυτά τα περιουσιακά στοιχεία έχουν ιδιωτικοποιηθεί. Το αποτέλεσμα είναι ότι η οικονομία στραγγίζεται από τους μουλάδες και τη στρατιωτική ελίτ, ενώ υπάρχουν ελάχιστες ή καθόλου επενδύσεις από τους καπιταλιστικούς τομείς.
Ο πρώην πρόεδρος του Ιράν Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ λέει ότι το 60% του εθνικού πλούτου ελέγχεται από μόλις 300 άτομα, οι περισσότεροι από τους οποίους μεταφέρουν τον πλούτο τους στο εξωτερικό για να αγοράσουν ξένα ακίνητα ή/και να τον κρύψουν σε μυστικούς λογαριασμούς. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Βάση Δεδομένων Ανισότητας, το 1% των Ιρανών με βάση τον πλούτο κατέχει το 30% του συνολικού εθνικού πλούτου και το κορυφαίο 10% κατέχει σχεδόν τα δύο τρίτα, ενώ το κατώτερο 50% κατέχει μόλις το 3,5%.
Οι ιδιωτικοποιήσεις και οι ανισότητες του πλούτου έχουν δημιουργήσει μια άρχουσα ελίτ που είναι διχασμένη μεταξύ των θρησκευτικών φονταμενταλιστών που υποστηρίζονται από τον στρατό και μιας επιχειρηματικής παράταξης που επιδιώκει την προσαρμογή στη Δύση. Αυτοί οι τελευταίοι “μεταρρυθμιστές” είναι υπέρ της αγοράς και επιθυμούν την άρση των κυρώσεων ανεξαρτήτως των παραχωρήσεων προς τη Δύση. Αν οι μουλάδες πέσουν, θα κινηθούν γρήγορα για να ενταχθούν στο ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο και να επιδιώξουν ειρήνη με το Ισραήλ με τους όρους του τελευταίου, όπως ακριβώς έκαναν τα αραβικά σεϊχτάμια.
Καμία από τις δύο πτέρυγες της ελίτ δεν ενδιαφέρεται για τη βελτίωση των συνθηκών της εργατικής τάξης του Ιράν. Ο μέσος μισθός ενός εργάτη είναι περίπου 150-200 δολάρια το μήνα, με πολλούς να εγκαταλείπουν τις μικρές πόλεις όπου βασιλεύει η φτώχεια, αναζητώντας εργασία στις μεγάλες πόλεις. Η πραγματικότητα είναι ότι το μέσο εισόδημα έχει ελάχιστα μετακινηθεί από τη δεκαετία του 1980.
Πηγή: WID
Πριν από τον κατακλυσμό του πολέμου, οι εργατικές αναταραχές είχαν αυξηθεί, καθώς οι εργαζόμενοι απαιτούσαν υψηλότερους μισθούς για να συμβαδίζουν με τον πληθωρισμό. Το Ανώτατο Συμβούλιο Εργασίας πρότεινε πρόσφατα ένα σημείο αναφοράς για τον μισθό διαβίωσης 23,4 εκατ. τομάν, αλλά οι εργαζόμενοι υποστήριξαν ότι το πραγματικό κόστος διαβίωσης είναι τουλάχιστον 29 εκατ. τομάν. Ο προτεινόμενος από την κυβέρνηση κατώτατος μισθός των 14 εκατομμυρίων τομάν έχει προκαλέσει οργή, καθώς είναι πολύ κάτω από το όριο της φτώχειας. Σύμφωνα με το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων ILNA, μια αίτηση που ζητούσε αύξηση του μισθού κατά 70% είχε συγκεντρώσει πάνω από 25.000 υπογραφές εργαζομένων. Ο Ali Moqaddasi-Zadeh, επικεφαλής των Ισλαμικών Εργατικών Συμβουλίων στο Νότιο Χορασάν, προειδοποίησε τον περασμένο Φεβρουάριο: “Με την εκτίμηση του κόστους διαβίωσης στα 23 εκατομμύρια τομάν, οι εργαζόμενοι θα αναγκαστούν να ζήσουν σε παραγκουπόλεις και να μείνουν άστεγοι. Η επόμενη χρονιά θα είναι μια χρονιά ακραίου πληθωρισμού και κακουχιών, εκτός αν η κυβέρνηση λάβει μέτρα”. Η στεγαστική κρίση επιδεινώνει περαιτέρω το πρόβλημα, καθώς το 45% του εισοδήματος των νοικοκυριών δαπανάται για το ενοίκιο. Οι εργαζόμενοι αναφέρουν ότι ακόμη και η ενοικίαση ενός μόνο δωματίου καθίσταται απλησίαστη. Με τον πληθωρισμό να επιταχύνεται, ακόμη και τα βασικά τρόφιμα δεν μπορούν να πληρωθούν. Το κόστος των πουλερικών έχει αναγκάσει τους πολίτες σε μεγάλες ουρές για να αγοράσουν προσιτό κοτόπουλο σε πολλές πόλεις. Ο πληθωρισμός των τροφίμων στο Ιράν έχει εκτοξευθεί σε ποσοστό άνω του 35%. Τα ελεγχόμενα από το κράτος μέσα ενημέρωσης ανέφεραν μεγάλες ουρές για ψωμί σε μεγάλες πόλεις, που θυμίζουν τα δελτία τροφίμων σε καιρό πολέμου. Πολλά αρτοποιεία αναγκάστηκαν να κλείσουν λόγω της αύξησης του κόστους του αλεύρου και των συστατικών.
Κατά το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους, η οικονομία του Ιράν συνέχισε να βρίσκεται σε στασιμότητα, με τον ενεργειακό τομέα να δυσκολεύεται, το εθνικό νόμισμα να υποτιμάται ραγδαία και ο πληθωρισμός να ξεπερνά το 40%, προκαλώντας σοβαρή μείωση της αγοραστικής δύναμης.
Πηγή: Τράπεζα
Και τώρα ήρθαν οι βόμβες…
About Author
