Michael Roberts, Ιούνιος 23, 2024
Το 2023, ήταν η πρώτη φορά στην καταγεγραμμένη ιστορία που η παγκόσμια επιφανειακή θερμοκρασία του πλανήτη ξεπέρασε τους 2,0°C πάνω από τη βασική τιμή του 1850-1900 της IPCC. Επίσης, πάνω από το 90% των ωκεανών του πλανήτη υπέστησαν συνθήκες καύσωνα, οι παγετώνες έχασαν τον περισσότερο πάγο που έχει καταγραφεί ποτέ και η έκταση των θαλάσσιων πάγων της Ανταρκτικής μειώθηκε στα μακράν χαμηλότερα επίπεδα που έχουν ποτέ μετρηθεί.
Και ο περασμένος μήνας σηματοδότησε ένα ολόκληρο έτος ρεκόρ υψηλών παγκόσμιων θερμοκρασιών, με τον Μάιο του 2024 να κατατάσσεται ως ο θερμότερος Μάιος που έχει καταγραφεί ποτέ. Οι θερμοκρασίες των ωκεανών της Γης σημείωσαν επίσης υψηλό ρεκόρ για 14ο συνεχόμενο μήνα, σύμφωνα με τα στοιχεία και τους επιστήμονες από τα Εθνικά Κέντρα Περιβαλλοντικών Πληροφοριών της NOAA. Σύμφωνα με τις Προοπτικές της Παγκόσμιας Ετήσιας Κατάταξης Θερμοκρασίας του NCEI, υπάρχει 50% πιθανότητα το 2024 να καταταγεί ως το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί ποτέ και 100% πιθανότητα να καταταγεί στην πρώτη πεντάδα.
Η τρέχουσα τάση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (η κύρια αιτία της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της κλιματικής αλλαγής) υποδηλώνει ότι η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας της γης θα υπερβεί εύκολα το όριο του 1,5C πάνω από το βασικό όριο-στόχο που τέθηκε από τη Διάσκεψη του Παρισιού για το κλίμα το 2015 μέχρι το τέλος αυτής της δεκαετίας. Πράγματι, χωρίς πολύ πιο δραστική δράση, οι εκπομπές CO2 οδεύουν προς τουλάχιστον 1,8C πάνω από το όριο βάσης μέχρι τα μέσα του αιώνα ή και νωρίτερα. Ο επικεφαλής των Ηνωμένων Εθνών για το κλίμα Σάιμον Στιλ δήλωσε ότι ο πλανήτης βρίσκεται σε τροχιά για μια “καταστροφικά υψηλή” αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 2,7C από τη βιομηχανική εποχή.
Τι πρέπει να γίνει; Υπάρχουν πολλές τεχνολογίες που προτείνονται για τον έλεγχο των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, ακόμη και για τη δέσμευση του υπάρχοντος CO2 και την απομάκρυνσή του από την ατμόσφαιρα. Επιπλέον, η προσπάθεια για τη “σταδιακή κατάργηση” της παραγωγής ορυκτών καυσίμων και την αντικατάστασή της από τις λεγόμενες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (αιολική, ηλιακή, υδροηλεκτρική κ.λπ.) είναι το κάλεσμα των “ισχυρών”, που υιοθετήθηκε στην τελευταία διεθνή διάσκεψη για το κλίμα, COP28. Και οι επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια είναι σήμερα σχεδόν διπλάσιες από τις επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα.
Αλλά και πάλι δεν είναι αρκετό. Η παραγωγή ορυκτών καυσίμων δεν καταργείται αρκετά γρήγορα και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν αντικαθιστούν τα ορυκτά καύσιμα αρκετά γρήγορα. Ο Διεθνής Οργανισμός Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας εκτιμά ότι πρέπει να κατασκευάζονται κατά μέσο όρο 1.000 γιγαβάτ ισχύος ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο κάθε χρόνο μέχρι το 2030. Όμως τα παγκόσμια σχέδια για καθαρή ενέργεια (και είναι μόνο σχέδια) εξακολουθούν να υπολείπονται κατά σχεδόν το ένα τρίτο από τα απαιτούμενα για την επίτευξη αυτού του αριθμού.
Και για να επιτευχθεί το απαραίτητο επίπεδο επενδύσεων, η χρηματοδότηση του κλίματος θα πρέπει να αυξηθεί σε περίπου 9 τρισ. δολάρια ετησίως παγκοσμίως έως το 2030, από μόλις 1,3 τρισ. δολάρια το 2021-22, σύμφωνα με την Πρωτοβουλία για την Πολιτική για το Κλίμα.
Αυτή η χρηματοδότηση απλά δεν έρχεται. Οι πλούσιες χώρες πέτυχαν τελικά τον στόχο τους να παράσχουν πενιχρά 100 δισ. δολάρια για τη χρηματοδότηση του κλίματος στα φτωχότερα έθνη το 2022 – δύο χρόνια αργότερα από ό,τι είχαν υποσχεθεί. Επιπλέον, κατά την τελευταία δεκαετία, οι δημόσιες ροές οδήγησαν το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης των μεταβιβάσεων που σχετίζονται με το κλίμα προς τις φτωχότερες χώρες. Η κρατική βοήθεια ή η χρηματοδότηση από πολυμερείς αναπτυξιακές τράπεζες σχεδόν διπλασιάστηκε μεταξύ 2013 και 2022, από 38 δισ. δολάρια σε 83 δισ. δολάρια συνολικά. Αλλά η ιδιωτική χρηματοδότηση για το κλίμα ήταν “πεισματικά χαμηλή”, μόλις 21,9 δισ. δολάρια το 2022, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ.
Και ακόμη και αυτή η δημόσια χρηματοδότηση ήταν υπερεκτιμημένη. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ορισμένα από τα χρήματα έχουν ληφθεί από τους υπάρχοντες προϋπολογισμούς υπερπόντιας βοήθειας, και ορισμένα από αυτά που υπολογίζονται ως χρηματοδότηση για το κλίμα περιλαμβάνουν κονδύλια που διατίθενται κυρίως για αναπτυξιακά έργα όπως η υγεία και η εκπαίδευση, με μόνο εφαπτόμενα οφέλη για το κλίμα. Εάν αφαιρεθούν όλα αυτά τα ποσά, τότε μόνο 21-24,5 δισ. δολάρια από τα 83 δισ. δολάρια παραμένουν ως καθαρή χρηματοδότηση για το κλίμα χωρίς δεσμεύσεις, σύμφωνα με την Oxfam στην έκθεση Climate Finance Shadow Report 2023.
Γιατί δεν επιτυγχάνεται ο κλιματικός στόχος; Γιατί δεν παρέχεται η αναγκαία χρηματοδότηση; Δεν είναι η τιμή κόστους των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Οι τιμές των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έχουν μειωθεί απότομα τα τελευταία χρόνια. Το πρόβλημα είναι ότι οι κυβερνήσεις επιμένουν ότι οι ιδιωτικές επενδύσεις θα πρέπει να ηγηθούν της προσπάθειας για την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Αλλά οι ιδιωτικές επενδύσεις πραγματοποιούνται μόνο αν είναι κερδοφόρες.
Η κερδοφορία είναι το πρόβλημα – με δύο τρόπους. Πρώτον, η μέση κερδοφορία παγκοσμίως βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα και έτσι η αύξηση των επενδύσεων σε όλα έχει επιβραδυνθεί ομοίως. Δεύτερον, ειρωνικά και αντιφατικά, η μείωση των επενδύσεων και της αύξησης του ΑΕΠ θα επιβραδύνει την επέκταση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα μέσω της μείωσης της χρήσης ενέργειας από ορυκτά καύσιμα. Μια πρόσφατη μελέτη 18 χωρών που κατάφεραν να “κορυφώσουν και να μειώσουν” τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα κατά την περίοδο 2002-2015 κατέδειξε ότι ένας βασικός παράγοντας αυτής της διαδικασίας -που αντιπροσωπεύει το 36% της μείωσης των εκπομπών κατά μέσο όρο- ήταν η μειωμένη χρήση ενέργειας που προέκυψε εν μέρει από τη “χαμηλή αύξηση του ΑΕΠ κατά περίπου 1%” (Le Quéré et al., 2019: 215). Καθώς ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ πλησίαζε το μηδέν, η απόλυτη αποσύνδεση της ανάπτυξης από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα καθίσταται πιο εφικτή (Schroder and Storm, 2020).
Αλλά από την άλλη πλευρά, οι χαμηλότερες τιμές των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μειώνουν την κερδοφορία των επενδύσεων αυτών. Η κατασκευή ηλιακών πάνελ υφίσταται σοβαρή συμπίεση κερδών, μαζί με τους φορείς εκμετάλλευσης των ηλιακών πάρκων. Αυτό αποκαλύπτει τη θεμελιώδη αντίφαση στις καπιταλιστικές επενδύσεις μεταξύ της μείωσης του κόστους μέσω της υψηλότερης παραγωγικότητας και της επιβράδυνσης των επενδύσεων λόγω της πτώσης της κερδοφορίας.
Αυτό είναι το βασικό μήνυμα ενός ακόμη εξαιρετικού βιβλίου του Brett Christophers, The Price is Wrong – why capitalism won’t save the planet. Ο Christophers υποστηρίζει ότι δεν είναι η τιμή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε σχέση με την ενέργεια από ορυκτά καύσιμα το εμπόδιο για την επίτευξη των επενδυτικών στόχων για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Είναι η κερδοφορία των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε σύγκριση με την παραγωγή ορυκτών καυσίμων.
“Στην περίπτωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, οι κύριοι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων είναι οι εταιρείες ενέργειας, άλλοι κατασκευαστές και -ιδίως- τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, οι αποφάσεις των οποίων σχετικά με το αν θα προωθήσουν ή όχι επενδυτικά κεφάλαια και με ποιο κόστος, καθορίζουν τελικά αν θα προχωρήσουν ή όχι τα έργα ηλιακών και αιολικών πάρκων. Ποιο, λοιπόν, θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε, είναι το κυρίαρχο ερώτημα στο μυαλό αυτών των χρηματοδοτών όταν τους υποβάλλονται επενδυτικές προτάσεις από τους προγραμματιστές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας; Είναι το εξής: θα πάρω πίσω τα χρήματά μου, και μάλιστα με αποδεκτό επίπεδο οικονομικής απόδοσης; Η βασική απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι, φυσικά: μόνο, γενικά, εάν το έργο είναι κερδοφόρο”.
Ο Christophers δείχνει ότι σε μια χώρα όπως η Σουηδία, η αιολική ενέργεια μπορεί να παραχθεί πολύ φθηνά. Αλλά η ίδια η μείωση του κόστους συμπιέζει επίσης το δυναμικό των εσόδων της. Αυτή η αντίφαση έχει ενισχύσει τα επιχειρήματα των εταιρειών ορυκτών καυσίμων ότι η παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου δεν μπορεί να σταματήσει γρήγορα. Ο Peter Martin, επικεφαλής οικονομολόγος της Wood Mackenzie, το εξήγησε με άλλον τρόπο: “το αυξημένο κόστος κεφαλαίου έχει βαθιές συνέπειες για τις βιομηχανίες ενέργειας και φυσικών πόρων” και ότι τα υψηλότερα επιτόκια “επηρεάζουν δυσανάλογα τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την πυρηνική ενέργεια λόγω της υψηλής έντασης κεφαλαίου και των χαμηλών αποδόσεών τους”.
Όπως επισημαίνει ο Christophers, η κερδοφορία του πετρελαίου και του φυσικού αερίου ήταν γενικά πολύ υψηλότερη από εκείνη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και αυτό εξηγεί γιατί, στις δεκαετίες του 1980 και του 1990, οι μεγάλες εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου έκλεισαν με συνοπτικές διαδικασίες τα πρώτα τους εγχειρήματα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σχεδόν αμέσως μόλις τα ξεκίνησαν. “Ο ίδιος συγκριτικός υπολογισμός εξηγεί εξίσου γιατί οι ίδιες εταιρείες στρέφονται σήμερα προς την καθαρή ενέργεια με ρυθμούς που δεν ξεπερνούν τους ρυθμούς του σαλιγκαριού”.
Ο Christophers παραθέτει τα λόγια του διευθύνοντος συμβούλου της Shell, Wael Sawan, απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με το αν θεωρεί αποδεκτές τις χαμηλότερες αποδόσεις των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για την εταιρεία του: “Νομίζω ότι όσον αφορά τις χαμηλές εκπομπές άνθρακα, επιτρέψτε μου να είμαι, νομίζω, κατηγορηματικός σε αυτό. Θα επιδιώκουμε ισχυρές αποδόσεις σε κάθε επιχείρηση στην οποία μπαίνουμε. Δεν μπορούμε να δικαιολογήσουμε χαμηλές αποδόσεις. Οι μέτοχοί μας δικαιούνται να μας βλέπουν να επιδιώκουμε υψηλές αποδόσεις. Αν δεν μπορούμε να επιτύχουμε διψήφιες αποδόσεις σε μια επιχείρηση, πρέπει να αναρωτηθούμε πολύ σκληρά αν πρέπει να συνεχίσουμε σε αυτή την επιχείρηση. Οπωσδήποτε, θέλουμε να συνεχίσουμε να επιδιώκουμε όλο και πιο χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, αλλά αυτό πρέπει να είναι κερδοφόρο”.
Για τους λόγους αυτούς, οι οικονομολόγοι της τράπεζας JP Morgan καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι “ο κόσμος χρειάζεται έναν “έλεγχο της πραγματικότητας” όσον αφορά τη μετάβασή του από τα ορυκτά καύσιμα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, λέγοντας ότι μπορεί να χρειαστούν “γενιές” για να επιτευχθούν οι καθαροί μηδενικοί στόχοι. Η JPMorgan εκτιμά ότι η αλλαγή του παγκόσμιου ενεργειακού συστήματος “είναι μια διαδικασία που θα πρέπει να μετράται σε δεκαετίες ή γενιές και όχι σε χρόνια”. Αυτό συμβαίνει επειδή οι επενδύσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας “προσφέρουν σήμερα υποδεέστερες αποδόσεις”.
Οι μεγάλες εταιρείες ορυκτών καυσίμων σφυρηλατούν αυτό το σημείο. Ο διευθύνων σύμβουλος της πετρελαιοπαραγωγού Chevron δήλωσε στους Financial Times τον περασμένο Οκτώβριο. “Μπορείτε να φτιάξετε σενάρια, αλλά ζούμε στον πραγματικό κόσμο και πρέπει να διαθέσουμε κεφάλαια για να καλύψουμε τις πραγματικές απαιτήσεις του κόσμου”. Τέσσερα στα πέντε στελέχη εταιρειών θεωρούσαν ότι “η ικανότητα δημιουργίας αποδεκτών αποδόσεων στα επενδυτικά σχέδια αποτελεί κύριο εμπόδιο για την απαλλαγή του ενεργειακού συστήματος από τον άνθρακα”. “Θα πρέπει να εγκαταλείψουμε τη φαντασίωση της κατάργησης του πετρελαίου και του φυσικού αερίου και, αντίθετα, να επενδύσουμε σε αυτά αντικατοπτρίζοντας επαρκώς ρεαλιστικές υποθέσεις ζήτησης”, λέει ο Amin Nasser, διευθύνων σύμβουλος της Saudi Aramco. “Μπορείτε να επιχειρηματολογείτε όλη μέρα για το πράσινο και τις ΜΚΟ, αλλά αυτά είναι τα γεγονότα. Νομίζω ότι αυτό το μήνυμα αρχίζει να βρίσκει απήχηση”. Ο Liam Mallon, επικεφαλής της ExxonMobil στον τομέα της ανάντη παραγωγής, δήλωσε.
Δεν αποτελεί έκπληξη η διαπίστωση ότι η JPMorgan είναι ένας από τους κορυφαίους χρηματοδότες επενδύσεων σε ορυκτά καύσιμα. Η τράπεζα ανέλαβε συμφωνίες για ορυκτά καύσιμα ύψους 101 δισ. δολαρίων το 2021 και το 2022 σε σύγκριση με συμφωνίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα ύψους 71 δισ. δολαρίων. Η JPMorgan Chase, η Mizuho και η Bank of America κατονομάστηκαν ως οι μεγαλύτεροι χρηματοδότες της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων πέρυσι, σε μια έκθεση των ακτιβιστών για το κλίμα, η οποία υπολογίζει ότι οι μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου έχουν παράσχει συνολικά 6,9 τρισ. δολάρια στον τομέα κατά τα οκτώ χρόνια μετά τη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα.
Ο Christophers καταλήγει: “Αν το ιδιωτικό κεφάλαιο, που κυκλοφορεί στις αγορές, εξακολουθεί να μην καταφέρνει να αποσυμφορήσει επαρκώς γρήγορα την παγκόσμια ηλεκτροπαραγωγή από τον άνθρακα, ακόμη και με όλη την υποστήριξη που έχει λάβει και λαμβάνει από τις κυβερνήσεις, και ακόμη και με το κόστος της τεχνολογίας να έχει μειωθεί τόσο πολύ και τόσο γρήγορα όσο έχει μειωθεί, αυτό είναι σίγουρα ένα όσο το δυνατόν πιο σαφές σημάδι ότι το κεφάλαιο δεν έχει σχεδιαστεί για να κάνει τη δουλειά”.
Αντίθετα, ο Christophers υποστηρίζει ότι αν πρόκειται ποτέ να επιτύχουμε ταχεία μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, “η εκτεταμένη δημόσια ιδιοκτησία περιουσιακών στοιχείων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας φαίνεται να είναι το πιο βιώσιμο μοντέλο”. Θα πρόσθετα ότι πρέπει επίσης να απαιτηθεί η δημόσια ιδιοκτησία των παραγωγών ορυκτών καυσίμων για να εξασφαλιστεί οποιαδήποτε ταχεία μετάβαση.
Εν τω μεταξύ, ο πλανήτης συνεχίζει να θερμαίνεται με ανησυχητικό ρυθμό.
About Author
