Δημογραφικά θέματα
Παρασκευή 15 Αυγούστου 2025, by Denis COLLIN
Δημογραφικά θέματα – La Sociale
Υπάρχουν σημαντικά γεγονότα τα οποία, ωστόσο, δεν γίνονται πρωτοσέλιδα. Τα δημογραφικά στοιχεία είναι ένα από αυτά.
Εδώ είναι μια ενδιαφέρουσα καμπύλη.
Παρά τα όσα μπορεί να δει ο καθένας με την πρώτη ματιά, έχουμε ένα δημοσιογραφικό όργανο που δημοσιεύει τον πίνακα με τον τίτλο: “Η γονιμότητα είναι σταθερή εδώ και 40 χρόνια στη Γαλλία”… Καταλάβετε ποιος μπορεί. Μπορούμε να δούμε ξεκάθαρα το τέλος της «έκρηξης των γεννήσεων» στις αρχές της δεκαετίας του 1960, στη συνέχεια μια αόριστη σταθερότητα μέχρι το 2010 και στη συνέχεια μια απότομη πτώση.
Η γονιμότητα υποδεικνύει τη δυνατότητα απόκτησης παιδιού. Η παρακμή του μετρά τις αυξανόμενες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν πολλά ζευγάρια στην απόκτηση του παιδιού που θέλουν να αποκτήσουν. Ένα στα οκτώ ζευγάρια συμβουλεύεται για λόγους υπογονιμότητας. Είναι η υπογονιμότητα των γυναικών, ειδικά μετά τον COVID, και αυτή των ανδρών των οποίων η ποιότητα του σπέρματος έχει επιδεινωθεί σημαντικά. Οι «περιβαλλοντικές» αιτίες αναφέρονται συχνά, αλλά μπορεί να υπάρξουν πιο βαθιές αλλαγές. Μπορούμε επομένως να δούμε μια μείωση της γονιμότητας (με βάση τις γεννήσεις). Με λίγο περισσότερα από 1,5 παιδιά ανά γυναίκα, η Γαλλία πλησιάζει το ευρωπαϊκό «πρότυπο»: 1,38 για την ΕΕ στο σύνολό της, με τη Μάλτα στο κάτω μέρος [1,06] και τη Βουλγαρία στην κορυφή [1,81]. Καμία χώρα στην Ευρώπη δεν εξασφαλίζει τη φυσική ανανέωση του πληθυσμού της.
Ένα παγκόσμιο ζήτημα
Η τάση είναι γενική. Επηρεάζει μαζικά τη Νοτιοανατολική Ασία, ιδιαίτερα την Κίνα [της οποίας ο πληθυσμός μειώνεται], την Ιαπωνία και τη Νότια Κορέα, η οποία σπάει όλα τα ρεκόρ με 0,8 παιδιά ανά γυναίκα. Οι χώρες της Εγγύς και Μέσης Ανατολής βρίσκονται στην ίδια τάση: 1,7 στο Ιράν, 1,73 στο Κατάρ, 1,2 στα Εμιράτα. Αν και η γονιμότητα σε πολλές χώρες ευνοεί τη συνεχή αύξηση του πληθυσμού, η γενική τάση είναι πτωτική, συμπεριλαμβανομένης της υποσαχάριας Αφρικής. Πριν από λίγο καιρό, οι μετεωρολόγοι προέβλεπαν μια πληθυσμιακή έκρηξη για το 2100 [15 δισεκατομμύρια άνθρωποι στη Γη], αλλά σήμερα η τάση έχει αντιστραφεί: οδεύουμε προς παγκόσμια στασιμότητα στα 10 δισεκατομμύρια μέχρι το 2100. Αλλά ορισμένοι ερευνητές προβλέπουν μια πτώση: σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό The Lancet, επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον, για παράδειγμα, αμφισβήτησαν αυτές τις προβλέψεις. Σύμφωνα με το βασικό τους σενάριο, ο πληθυσμός αναμένεται να κορυφωθεί το 2064 στα 9,7 δισεκατομμύρια, πριν αρχίσει να μειώνεται. Μέχρι το 2100, υποθέτουν ότι ο πλανήτης θα μπορούσε να φιλοξενεί μεταξύ 6,3 και 8,8 δισεκατομμυρίων ανθρώπων – ενδεχομένως λιγότερους από ό, τι το 2022. Οι ερευνητές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η εμφάνιση και ο ρυθμός μείωσης του πληθυσμού θα συνδεθεί με την ταχύτητα με την οποία επιτυγχάνονται οι παγκόσμιοι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης, ιδιαίτερα στους τομείς της εκπαίδευσης των κοριτσιών και της πρόσβασης στην αντισύλληψη.
Γνωρίζουμε ότι η πρόβλεψη είναι μια πολύ δύσκολη τέχνη και ότι οι αναπαραγωγικές συμπεριφορές των ανθρώπων είναι ιδιαίτερα δύσκολο να προβλεφθούν. Αλλά η τάση είναι τόσο σαφής που δεν διστάζουμε πλέον να επικαλεστούμε την προοπτική ενός «δημογραφικού χειμώνα».
Και η Γαλλία;
Ο γαλλικός πληθυσμός, λόγω της αδράνειας που είναι εγγενής στα δημογραφικά φαινόμενα, θα συνεχίσει να αυξάνεται για κάποιο χρονικό διάστημα, αλλά η στασιμότητα και η παρακμή του είναι τώρα στην ημερήσια διάταξη. Σίγουρα:
Σε αντίθεση με εκείνη των περισσότερων άλλων ευρωπαϊκών χωρών όπου είναι αρνητικό [21 από τις 27 χώρες της ΕΕ], το φυσικό ισοζύγιο [διαφορά μεταξύ γεννήσεων και θανάτων] είναι θετικό στη Γαλλία, αν και χαμηλό [47.000], της ίδιας τάξης μεγέθους με το 2022 [51.000]. Συμβάλλει στην αύξηση του πληθυσμού. Η καθαρή μετανάστευση [διαφορά μεταξύ εισόδων και εξόδων από την επικράτεια], επίσης θετική και εκτιμάται σε 183.000 το 2023 από το INSEE, συμβάλλει πιο σημαντικά στην αύξηση του πληθυσμού από τη φυσική αύξηση [για 4/5 το 2023]. [“France, still a demographic exception in Europe?” in Population and Societies, March 2024]
Αλλά θα ήταν λάθος να τραγουδήσουμε “όλα είναι καλά, Madame la Marquise”. Πράγματι, το φαινόμενο της γήρανσης βρίσκεται σαφώς σε εξέλιξη. Εάν η γονιμότητα παραμείνει στα σημερινά επίπεδα, το φυσικό ισοζύγιο του πληθυσμού θα γίνει αρνητικό το 2030, σε ένα πλαίσιο επιταχυνόμενης γήρανσης! Αυτή η προοπτική εγείρει τεράστια προβλήματα. Μερικά είναι πασίγνωστα, όπως η χρηματοδότηση της κοινωνικής ασφάλισης, όχι μόνο των συντάξεων, αλλά και της ασφάλισης υγείας—οι άνθρωποι κοστίζουν σημαντικά περισσότερο από τους υγιείς νέους! Μπορούμε να μεταθέσουμε την ηλικία συνταξιοδότησης: θα ήταν μόνο οπισθοχώρηση για να κάνουμε ένα καλύτερο άλμα. Δεν θα βάλουμε αιωνόβιους να δουλέψουν. Η έκρηξη του αριθμού των αιωνόβιων και υπεραιωνόβιων από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 είναι αξιοσημείωτη και η Γαλλία θα μπορούσε να ξεπεράσει τις 250.000 το 2070. Αλλά δεν θα έχουν την υγεία των νέων γυναικών και ανδρών. Το προσδόκιμο υγιούς ζωής παραμένει συνολικά στάσιμο, ή αυξάνεται μόνο ελαφρώς. Οι ομάδες των κλινήρων ανθρώπων θα πρέπει να φροντίζονται – ίσως για να αποφευχθεί αυτή η προοπτική υιοθετήθηκε ο νόμος που ιατρικοποιεί την αυτοκτονία, δηλαδή την ευθανασία. Αν δεν θέλουμε να εφαρμόσουμε τη ριζοσπαστική μέθοδο της Αβάσταχτης Ευτυχίας του Ira Levin – να τσιμπάμε τους ανθρώπους όταν φτάσουν τα 64 – θα πρέπει να επανεξετάσουμε την κοινωνική μας οργάνωση από πάνω προς τα κάτω. Προς το παρόν, οι κυβερνήσεις μας βρίσκονται μάλλον σε δυστοπική γραμμή, με τη διαφορά ότι στους πλούσιους θα διασφαλιστεί το δικαίωμα να ζήσουν μέχρι τα βαθιά γεράματα.
Η γήρανση του πληθυσμού έχει και άλλες παγκόσμιες επιπτώσεις όσον αφορά τον δυναμισμό του έθνους, την παραγωγική του ικανότητα και το γούστο του για καινοτομία. Αλλά αυτό είναι ιδιαίτερα ενοχλητικό μόνο αν παραμείνουμε στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής υποκείμενοι στην αρχή της απόδοσης, ενώ θα μπορούσε να ευνοήσει την τάση προς την αποανάπτυξη στη γραμμή των Moins του Kohei Saïto.
Ένα άλλο πρόβλημα προκύπτει. Αυτό της χρήσης της μετανάστευσης για την αντιστάθμιση της μείωσης του πληθυσμού. Αυτό συμβαίνει ήδη σε μεγάλο βαθμό: ένα θετικό μεταναστευτικό ισοζύγιο 180.000 ετησίως δίνει σχεδόν 10 εκατομμύρια μετανάστες έως το 2070. Αν προσθέσουμε σε αυτό το γεγονός ότι υπάρχει σημαντική διαφορά γονιμότητας μεταξύ των Γάλλων για αρκετές γενιές και των μεταναστών ή των πρόσφατων Γάλλων, είναι πιθανό να δούμε μια βαθιά μεταμόρφωση του πληθυσμού. Η «άκρα δεξιά» [Renaud Camus] και η άκρα αριστερά [LFI] μοιράζονται την ίδια διάγνωση, οι πρώτοι να φοβούνται και οι δεύτεροι να χαίρονται, οι πρώτοι να καταγγέλλουν τη «μεγάλη αντικατάσταση», οι δεύτεροι να καλούν για μια «νέα Γαλλία» «κρεολική». Οι πρώτοι είναι δειλοί που ρίχνουν κάτω τη λαβή με το τσεκούρι και οι δεύτεροι είναι επικίνδυνοι, ανεύθυνοι άνθρωποι που προετοιμάζονται για εμφύλιο πόλεμο. Και εδώ, οι προκλήσεις είναι τεράστιες και απαιτούν ριζική αλλαγή στην οργάνωση της κοινωνίας.
Μια χώρα που αφέθηκε να καταρρεύσει
Ας είμαστε σαφείς. Θα ήταν παράλογο να κηρύξουμε μια νέα σταυροφορία υπέρ του ναταλισμού. Ένας στάσιμος πληθυσμός δεν είναι απαραίτητα κακό πράγμα, σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά ένας στάσιμος πληθυσμός στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής είναι μια τρομερή κρίση που βράζει και γνωρίζουμε πολύ καλά πώς το κεφάλαιο διευθετεί τους λογαριασμούς του σε περιόδους διαρθρωτικής κρίσης. Εδώ πάλι, είναι επιτακτική ανάγκη να ασχοληθούμε εκ νέου με το ζήτημα της χειραφέτησης, απελευθερώνοντάς μας από τα δεσμά του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.
Τώρα, αυτή τη στιγμή, δεν έχουμε καμία προοπτική. Η εξάρθρωση κάθε ανθρώπινης κοινότητας εξαπλώνει τις καταστροφές της λίγο περισσότερο κάθε μέρα. Ο μηδενισμός βρίσκεται σε άνοδο και, αντί προετοιμασίας για την αντιμετώπιση των προκλήσεων, η κίνηση του επιταχύνεται από όλες τις πλευρές. Το γεγονός ότι οι νέες γυναίκες βρίσκονται κάτω από το σύνθημα «όχι παιδιά», «όχι παιδιά», είναι ήδη κάτι περισσότερο από ανησυχητικό. Το γεγονός ότι η τελευταία συνταγματική μεταρρύθμιση συνίστατο στη συμπερίληψη του δικαιώματος στην άμβλωση στον κατάλογο των συνταγματικών δικαιωμάτων είναι ακόμη πιο σοβαρό. Οι έπαινοι της [υποτιθέμενης] «σεξουαλικής επανάστασης» είχαν τραγουδηθεί, αλλά σχεδόν παντού υπάρχει μείωση της σεξουαλικής δραστηριότητας των νέων για τους οποίους, όπως φαίνεται, «η σάρκα είναι λυπημένη», ενώ απέχουν πολύ από το να έχουν διαβάσει όλα τα βιβλία! Η οικογενειακή ζωή, στην πραγματικότητα, είναι όλο και λιγότερο σημαντική – ακόμα κι αν αυτή ή εκείνη η έρευνα λέει ότι η οικογενειακή ευτυχία είναι απαραίτητη. Το κεφάλαιο καταστρέφει όλες τις κοινότητες για να αφήσει τελικά το άτομο γυμνό χωρίς να αισθάνεται πως ανήκει κάπου. Καταστρέφει τα έθνη, αλλά και την οικογένεια. Ο Μαρξ τα είχε πει όλα αυτά, και για άλλη μια φορά τα γεγονότα τον δικαιώνουν.
Όλες οι κυβερνητικές πολιτικές απλώς επιδεινώνουν αυτή τη γενική διαδικασία. Οι ανεύθυνοι του κόμματος LFI (Ανυπότακτη Γαλλία) ρίχνουν νερό σε αυτόν τον μύλο. Το σχολείο ως δημοκρατικός θεσμός βρίσκεται σε επιθανάτιο ρόγχο [βλ. το άρθρο του Fabien Schang στην ιστοσελίδα μας]. “Οι άνδρες είχαν χάσει τη θέληση για ζωή και δεν έδιναν δεκάρα για τίποτα, η μητέρα τους, τα αδέρφια τους, τα κορίτσια τους…” τραγούδησε ο Serge Reggiani σε ένα μύθο για τη ναζιστική εισβολή. Οι λύκοι δεν προέρχονται πλέον από τα Καρπάθια ή τη Γερμανία, αλλά έχουν ήδη εισέλθει στο Παρίσι. Θα βρούμε αγάπη και αδελφοσύνη όπως στο τραγούδι;
Denis Collin — 16 Αυγούστου 2025
About Author
