Lafargue Le Monde illustré, 14 novembre 1891
Πολ Λαφάργκ
Ο μύθος του Προμηθέα και άλλα δοκίμια
Κυκλοφόρησε μόλις από τις Εκδόσεις Εύμαρος η συλλογή κειμένων του Πολ Λαφάργκ, «Ο μύθος του Προμηθέα και άλλα δοκίμια». Περιλαμβάνει δοκίμια του Λαφάργκ για την αρχαία μυθολογία και ιστορία. Ακολουθεί το Δελτίο Τύπου και η βιογραφία του Λαφάργκ, από το εισαγωγικό δοκίμιο του Χρήστου Κεφαλή.
Εκδόσεις Εύμαρος, Αθήνα 2024, σελ. 176, 12 €
Γαμπρός του Μαρξ, συγγραφέας της διάσημης μπροσούρας «Το δικαίωμα στην τεμπελιά», ο Πολ Λαφάργκ υπήρξε μια πολυσύνθετη προσωπικότητα, ένας μαχητικός σοσιαλιστής πολιτικός και ένας οξυδερκής μαρξιστής διανοούμενος. Με πλατιά ενδιαφέροντα, παρουσίασε αξιόλογα έργα σε πολλούς τομείς: κοινωνικο-οικονομικές μελέτες, δοκίμια για τη φιλοσοφία, την τέχνη, την αρχαία ιστορία.
Στο παρόν βιβλίο ο αναγνώστης θα βρει μερικά σημαντικά και άγνωστα στη χώρα μας δοκίμια του Λαφάργκ, εστιασμένα στην αρχαία μυθολογία και τις κοινωνικές σχέσεις της Αρχαιότητας. Αναφέρονται συγκεκριμένα στους μύθους του Αδάμ και της Εύας, της άσπιλης σύλληψης, της Αθηνάς και του Προμηθέα, καθώς και στη γένεση της ιδιοκτησίας στην Αρχαία Ελλάδα και των ηθικών εννοιών. Με βαθιά και διεισδυτική γνώση του αντικειμένου, ο Λαφάργκ δείχνει τις ιστορικές μεταλλαγές στη δόμηση και τις ιδέες της πρωτόγονης και της δουλοκτητικής κοινωνίας, καταρρίπτοντας τις αστικές απολογητικές αντιλήψεις, που επιχειρούν να παρουσιάσουν τις αστικές αρχές και νόρμες ως αιώνιες.
Στο εισαγωγικό του δοκίμιο ο Χρήστος Κεφαλής παρουσιάζει τη ζωή και το έργο του Λαφάργκ, δίνοντας μια αποτίμηση τόσο των συγκεκριμένων δοκιμίων όσο και της ευρύτερης συμβολής του.
Πληροφορίες: Εκδόσεις Εύμαρος, Ελευθερίας 2, Ταύρος, 177 78, evmarosart@gmail.com, τηλ. 6984911622.
Πολ Λαφάργκ: Η ζωή και το έργο του
του Χρήστου Κεφαλή
Ο Πολ Λαφάργκ γεννήθηκε το 1842 στο Σαντιάγο δε Κούβα της Κούβας σε μια οικογένεια με πολυεθνικό υπόβαθρο. Ο πατέρας του ήταν ιδιοκτήτης φυτειών καφέ, γεγονός που επέτρεψε στον Λαφάργκ να σπουδάσει στο Σαντιάγο και μετά στη Γαλλία. Οι πρόγονοί του είχαν ποικίλες εθνοθρησκευτικές καταγωγές. Ο παππούς του από τον πατέρα του ήταν Γάλλος από την περιοχή του Μπορντό. Η γιαγιά του από τον πατέρα του ήταν μιγάδα από τον Άγιο Δομίνικο που είχε καταφύγει στην Κούβα μετά την Αϊτινή Επανάσταση. Οι πρόγονοί του από τη μητέρα του ήταν επίσης πρόσφυγες από τον Άγιο Δομίνικο・ ο παππούς του Γαλλοεβραίος και η γιαγιά του Τζαμαϊκανή.
Ίσως αυτή η πολυφυλετική καταγωγή του έκανε τον Λαφάργκ να αισθάνεται έντονα διεθνιστής, όντας ένας από τους παράγοντες που τον ώθησαν στο σοσιαλισμό. Ο ίδιος παρατήρησε κάποτε ότι ήταν ένας «διεθνιστής του αίματος πριν γίνει διεθνιστής της ιδεολογίας» και ότι «το αίμα τριών καταπιεσμένων φυλών κυλάει στις φλέβες μου». Όταν ο Αμερικανός σοσιαλιστής Ντάνιελ ντε Λεόν τον ρώτησε για την καταγωγή του, απάντησε αμέσως, «Είμαι πιο περήφανος για τη νέγρικη προέλευσή μου».
Το 1851, η οικογένεια Λαφάργκ επέστρεψε στη γενέτειρά της, το Μπορντό, όπου ο νεαρός Πολ παρακολούθησε το γυμνάσιο. Αργότερα σπούδασε ιατρική στο Παρίσι. Εκεί ξεκίνησε την πνευματική και πολιτική του καριέρα, υποστηρίζοντας τη θετικιστική φιλοσοφία και ερχόμενος σε επαφή με τις ρεπουμπλικανικές ομάδες που αντιτάσσονταν στον Ναπολέοντα ΙΙΙ και το αυταρχικό καθεστώς του. Οι αναρχικές θεωρίες του Προυντόν τον επηρέασαν σε εκείνη τη φάση. Κάτω από την επίδρασή τους, ο Λαφάργκ εντάχθηκε στο γαλλικό τμήμα της Διεθνούς Ένωσης των Εργατών (της Α΄ Διεθνούς). Ωστόσο, σύντομα άρχισε να επικοινωνεί με τον Μαρξ και τον Ογκίστ Μπλανκί, η επιρροή των οποίων τον απομάκρυνε βαθμιαία από τον αναρχισμό και το μικροαστικό σοσιαλισμό. Προσέγγισε έτσι το εργατικό κίνημα και τον επιστημονικό σοσιαλισμό, μια αλλαγή πορείας που έμελλε να καθορίσει το μέλλον του.
Το 1865 ο Λαφάργκ συμμετείχε στο 1ο Διεθνές Συνέδριο Φοιτητών στη Λιέγη, όπου διακήρυξε την επιθυμία του να δει την τρικολόρ να εξαφανίζεται προς όφελος της κομμουνιστικής κόκκινης σημαίας. Ως αποτέλεσμα αποκλείστηκε από όλα τα γαλλικά πανεπιστήμια και αναγκάστηκε να φύγει για το Λονδίνο, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο στη ζωή του. Εκεί παρουσίασε την κατάσταση του γαλλικού σοσιαλιστικού κινήματος στο Γενικό Συμβούλιο της Α΄ Διεθνούς και έγινε τακτικός επισκέπτης στο σπίτι του Μαρξ. Τότε συνδέθηκε με τη δεύτερη κόρη του Μαρξ, τη Λάουρα, την οποία παντρεύτηκε τον Απρίλιο του 1868. Στα πρώτα τρία χρόνια του γάμου τους απέκτησαν τρία παιδιά, δύο αγόρια και ένα κορίτσι, τα οποία όμως πέθαναν σε βρεφική ηλικία. Δεν είχαν άλλα παιδιά.
Στη διάρκεια της παραμονής του στο Λονδίνο το 1866 ο Λαφάργκ υποστήριξε σε συνεδριάσεις της Διεθνούς τις προυντονικές θέσεις του γαλλικού φοιτητικού κινήματος, που κατήγγειλε όλους τους πολέμους κηρύσσοντας τα έθνη ξεπερασμένα και εξισώνοντας τον Μπίσμαρκ με τον Γκαριμπάλντι. Αυτό προκάλεσε την αντίδραση του Μαρξ, ο οποίος σε επιστολή του στον Ένγκελς διατύπωνε τις αυστηρές κρίσεις του: «Η προυντονική κλίκα ανάμεσα στους φοιτητές στο Παρίσι… κηρύσσει την ειρήνη… ανακηρύσσει τον πόλεμο ξεπερασμένο και τις εθνότητες να είναι μια αυθαιρεσία. Ως πολεμικές ενάντια στο σοβινισμό οι πράξεις τους είναι χρήσιμες. Αλλά ως πιστοί στον Προυντόν (ο Λαφάργκ και ο Λονγκέ, δυο πολύ καλοί φίλοι μου, επίσης ανήκουν σε αυτούς) που πιστεύουν ότι η Ευρώπη πρέπει και θα σταθεί ήσυχη πίσω από τον πισινό τους ώσπου οι κύριοι στη Γαλλία να “καταργήσουν τη φτώχεια και την άγνοια”… είναι γκροτέσκ»1. Σε μια συνεδρίαση του Γενικού Συμβουλίου ο Μαρξ παρατήρησε μάλιστα χιουμοριστικά ότι ο Λαφάργκ είχε διακηρύξει το ξεπέρασμα των εθνοτήτων στα γαλλικά, μια γλώσσα την οποία δεν καταλάβαιναν τα εννιά δέκατα των μελών του.
Ο Λαφάργκ επέστρεψε στη Γαλλία ως μέλος πλέον της Διεθνούς, ενώ το 1866 εκλέχθηκε μέλος του Γενικού Συμβουλίου της και διορίστηκε γραμματέας της για την Ισπανία, την οποία εκπροσώπησε ως το Συνέδριο των Βρυξελλών στα 1868. Στα πρώτα αυτά χρόνια δεν φαίνεται να κατάφερε να αποκτήσει σοβαρές επαφές με εργατικές ομάδες στη χώρα αυτή, που εντάχθηκε στη Διεθνή μόνο μετά την Καντοναλιστική Επανάσταση του 1868. Η άφιξη του Ιταλού αναρχικού Τζουζέπε Φανέλι επηρέασε εξάλλου το ισπανικό κίνημα έντονα προς τον αναρχισμό, που είχε ήδη ισχυρή παρουσία στη χώρα, εξασθενώντας τη μαρξιστική τάση.
Η αντίθεση του Λαφάργκ στον αναρχισμό εκφράστηκε μετά την επιστροφή του στη Γαλλία, όταν έγραψε αρκετά άρθρα επικρίνοντας τις μπακουνικές τάσεις που είχαν μεγάλη επιρροή και σε ορισμένες γαλλικές εργατικές ομάδες. Αυτή η σειρά άρθρων ήταν η αρχή της μακροχρόνιας ενασχόλησής του ως πολιτικού δημοσιολόγου, που αποτέλεσε μια σημαντική πτυχή της δραστηριότητάς του στο σοσιαλιστικό κίνημα.
Ο Λαφάργκ συμμετείχε δραστήρια στα επαναστατικά γεγονότα που κορυφώθηκαν στην Κομμούνα του Παρισιού το 1871. Τον Ιανουάριο του 1871 στάλθηκε στο Μπορντό για να οργανώσει υποστήριξη για το κίνημα του Παρισιού. Εκεί, μαζί με τη γυναίκα, τα παιδιά και τις κουνιάδες του, ανασύστησε το τοπικό τμήμα της Διεθνούς. Τον Απρίλιο οργάνωσαν μια διαδήλωση υπέρ της Κομμούνας από 300 άτομα.
Με το ξέσπασμα της καταστολής το Μάιο του 1871, για να αποφύγουν τη σύλληψη, κατέφυγαν στη Λισόν, όπου πέθανε ο μικρότερος γιος του, στις 26 Ιούλη του 1871, σε ηλικία 5 μηνών. Στη συνέχεια, στις 6 Αυγούστου, πέρασαν στην Ισπανία στο Μποσόστ, όπου ενώθηκαν μαζί την επομένη η γυναίκα του και το επιζών παιδί του. Ωστόσο, η Τζένυ και η Ελέανορ, οι δυο κόρες του Μαρξ, επέστρεψαν στη Γαλλία για να συνεχίσουν θεραπεία στη Λισόν. Εκεί υπέστησαν εξονυχυστική έρευνα για εκρηκτικά και ενοχοποιητικά έγγραφα χωρίς αποτέλεσμα (η Τζένυ είχε κρύψει μια επιστολή του Φλουράνς, ηγέτη της Κομμούνας, μέσα σε ένα βιβλίο) και μετά από μια ολονύχτια ανάκριση απελευθερώθηκαν.
Τελικά ο Λαφάργκ ορίστηκε εκπρόσωπος του Γενικού Συμβουλίου της Α΄ Διεθνούς στην Ισπανία και εγκαταστάθηκε την ίδια χρονιά στη Μαδρίτη, όπου ήρθε σε επαφή με τα μέλη του ισπανικού τμήματος της Διεθνούς (FRE-AIT). Η εργασία του εκεί συνδέθηκε στενά με τις διαμάχες ανάμεσα στη μαρξιστική και την αναρχική πτέρυγα του κινήματος, δεδομένου ότι στην ισπανική ομοσπονδία κυριαρχούσε η αναρχική, μπακουνική πτέρυγα της Διεθνούς, επιρροή που διατήρησε μέχρι τον ισπανικό εμφύλιο του 1936-39. Ο Λαφάργκ συνεισέφερε στη διάδοση του μαρξισμού στη χώρα, διατηρώντας κατά την παραμονή του συνεχή αλληλογραφία με τον Ένγκελς.
Το καθήκον του Λαφάργκ συνίστατο κυρίως στη οργάνωση μιας μαρξιστικής ηγεσίας στη Μαδρίτη. Σε αυτό το πλαίσιο, με την αρθρογραφία του στην εφημερίδα La Emancipaciόn, υπερασπιζόταν την ανάγκη δημιουργίας ενός πολιτικού κόμματος της εργατικής τάξης, ένα από τα κύρια θέματα διαφωνίας με τους αναρχικούς, που εναντιώνονταν στα πολιτικά κόμματα. Ταυτόχρονα, ο Λαφάργκ υποστήριζε στα άρθρα του την ιδέα για μια ριζική μείωση της εργάσιμης ημέρας, σε συμφωνία με τα μετέπειτα εργατικά αιτήματα για το 8ωρο και τις σχετικές ιδέες του Μαρξ, συνεισφέροντας και στη μετάφραση έργων του στα ισπανικά2.
Το 1872, μετά από μια δημόσια κριτική της La Emancipaciόn εναντίον του αναρχικού Ομοσπονδιακού Συμβουλίου της FRE-AIT, η Ομοσπονδία της Μαδρίτης απέβαλε τους υπογράφοντες, οι οποίοι σύντομα ίδρυσαν την Ομοσπονδία της Νέας Μαδρίτης. Ο Λαφάργκ εκπροσώπησε στη συνέχεια αυτή τη μαρξιστική ομάδα στο Συνέδριο της Χάγης το 1872, όπου οριστικοποιήθηκε η διάσπαση μαρξιστών και αναρχικών.
Μεταξύ 1873 και 1882, ο Λαφάργκ έζησε στο Λονδίνο, όπου απέφυγε να ασκήσει την ιατρική καθώς είχε χάσει την πίστη του σε αυτή μετά τον πρόωρο θάνατο των παιδιών του. Άνοιξε ένα εργαστήριο φωτολιθογραφίας, αλλά οι στερήσεις τον ανάγκαζαν να ζητά κατά καιρούς χρήματα από τον οικονομικά εύρωστο Ένγκελς. Χάρη στη βοήθεια του Ένγκελς, άρχισε και πάλι να επικοινωνεί από το Λονδίνο με το γαλλικό εργατικό κίνημα, που μετά την καταστολή της Κομμούνας από τον Θιέρσο, ξεκινούσε μια νέα άνοδο στα τέλη της δεκαετίας του 1870.
Μετά από σύντομα ταξίδια στην Πορτογαλία και το Λονδίνο, όπου συναντήθηκε με τον Ζιλ Γκεντ, ο Λαφάργκ επέστρεψε στο Παρίσι μετά την αμνηστία που δόθηκε το 1879, εργαζόμενος ως συντάκτης της γαλλικής σοσιαλιστικής εφημερίδας L’Egalite. Την επόμενη χρονιά δημοσίευσε εκεί το πρώτο σχέδιο της διάσημης μπροσούρας του Το Δικαίωμα στην Τεμπελιά. Το 1882, άρχισε να εργάζεται σε μια ασφαλιστική εταιρεία, γεγονός που του επέτρεψε να μετακομίσει πίσω στο Παρίσι και να ασχοληθεί περισσότερο με τη γαλλική σοσιαλιστική πολιτική.
Ο Λαφάργκ, ο Γκεντ και ο Γκαμπριέλ Ντεβίλ ίδρυσαν το 1880 το Γαλλικό Εργατικό Κόμμα (Parti Ouvrier Francais-POF), του οποίου έγιναν οι βασικοί ηγέτες, με τον Λαφάργκ να δραστηριοποιείται ιδιαίτερα στο κομματικό περιοδικό Le Socialiste. Το πρόγραμμα του κόμματος συντάχτηκε την ίδια χρονιά στο Λονδίνο σε μια συνάντηση με τον Μαρξ, στην οποία συμμετείχαν ο Ένγκελς, ο Λαφάργκ και ο Γκεντ. Λίγο καιρό μετά είχε υιοθετηθεί από πάνω από 50 εργατικά συνδικάτα και 30 ομίλους νεολαίας. Το κόμμα σύντομα ήρθε σε σύγκρουση με άλλες αριστερές τάσεις στη χώρα: αναρχικούς, ιακωβίνους ριζοσπάστες, μπλανκιστές και, πάνω απ’ όλα, τους ποσιμπιλιστές, την άκρα δεξιά, οπορτουνιστική πτέρυγα του γαλλικού σοσιαλισμού3.
Στη δεκαετία του 1880, o Λαφάργκ ήταν, όπως και ο Γκεντ, ένας από τους λίγους πολέμιους της αποικιοκρατίας στη Γαλλία. Κατά την κατάκτηση της Τυνησίας το Δεκέμβριο του 1881 στιγμάτισε «την ευθύνη για το αίμα που χύθηκε στην Αφρική και τις ατασθαλίες που διαπράχθηκαν, [που] πέφτουν στο κεφάλι της αστικής τάξης». Το 1883 φυλακίστηκε στη φυλακή της Αγίας Πελαγίας για επαναστατική προπαγάνδα. Αργότερα φυλακίστηκε ξανά καταδικασμένος για «προκλήσεις σε φόνο» μετά τις ταραχές στο Φουρμί που είχαν στοιχίσει τη ζωή σε εννέα εργάτες.
Το 1889 το Γαλλικό Εργατικό Κόμμα υπό τους Γκεντ και Λαφάργκ πήρε ενεργά μέρος στο ιδρυτικό συνέδριο της Β΄ Διεθνούς στο Παρίσι. Στο Συνέδριο, ο Λαφάργκ υποστήριξε σθεναρά τη διεθνιστική πτέρυγα4. Από τότε και ως το θάνατό του, ο Λαφάργκ παρέμεινε ο κύριος θεωρητικός του POF, υποστηρίζοντας τις μαρξιστικές θέσεις. Συμμετείχε επίσης σε απεργίες και εκλογές βγάζοντας αναρίθμητους λόγους σε συγκεντρώσεις.
Το Νοέμβρη του 1891, αν και υπό αστυνομική κράτηση, ο Λαφάργκ εξελέγη στο γαλλικό κοινοβούλιο, όντας ο πρώτος Γάλλος σοσιαλιστής που κατέλαβε τέτοιο αξίωμα. Η επιτυχία του ενθάρρυνε το POF να εμπλακεί στον πολιτικό αγώνα αξιοποιώντας τις κοινοβουλευτικές δυνατότητες. Το κόμμα ήταν τότε η μόνη μαρξιστική δύναμη της αριστεράς στη Γαλλία. Ο Λαφάργκ σε μια πλειάδα περιπτώσεων υπεράσπισε τη μαρξιστική ορθοδοξία ενάντια στους ρεφορμιστές, ερχόμενος σε σύγκρουση με τον ηγέτη τους Ζαν Ζορές και αντιτασσόμενος στον υπουργισμό του Αλεξάντρ Μιλεράν, του πρώτου σοσιαλιστή που συμμετείχε το 1901 σε μια αστική κυβέρνηση. Ωστόσο, στις δυο μεγάλες πολιτικές κρίσεις στη Γαλλία, πρώτα με τον στρατηγό Μπουλανζέ που προσπάθησε να επιβάλει δικτατορία στα 1889 και αργότερα στην υπόθεση Ντρέιφους, στα τέλη της δεκαετίας του 1890, το POF υιοθέτησε μια πολιτική αποχής, προκαλώντας τη δικαιολογημένη κριτική της Λούξεμπουργκ και άλλων μαρξιστών της εποχής. Ο Λαφάργκ κράτησε μια διφορούμενη στάση στην κρίση του Μπουλανζέ, συντάχτηκε όμως αργότερα με το κίνημα για την υπεράσπιση του Ντρέιφους.
Κατά τη δεκαετία του 1880 ο Λαφάργκ είχε στενή αλληλογραφία με τον Ένγκελς, που του έδινε πολύτιμες συμβουλές για τις υποθέσεις του γαλλικού κινήματος. Χάρη στην κοινή εργασία τους η αριστερή πτέρυγα είχε σημαντικές επιτυχίες στον αγώνα ενάντια στους ποσιμπιλιστές, περιορίζοντας την επιρροή τους. Όταν ξέσπασε η κρίση του Μπουλανζέ, ουσιαστικά ένα βοναπαρτιστικό, δεξιό κίνημα, ο Ένγκελς επέκρινε ισχυρά τις ταλαντεύσεις του γαλλικού κόμματος, στις οποίες ενέδιδε ο Λαφάργκ, προς τη μεριά του μπουλανζισμού. Η κριτική αυτή βοήθησε τον Λαφάργκ να διορθώσει βαθμιαία τη στάση του.
Από το 1906 ο Λαφάργκ αρθρογραφούσε τακτικά στη L’Humanite, σοσιαλιστική εφημερίδα που είχε ιδρυθεί στα 1904 από τον Ζορές. Το 1908, μετά από ένα συνέδριο στην Τουλούζη, οι διαφορετικές σοσιαλιστικές τάσεις ενοποιήθηκαν σε ένα ενιαίο κόμμα. Ο Λαφάργκ και πάλι αντιτάχθηκε σθεναρά στον σοσιαλδημοκρατικό ρεφορμισμό που υπερασπιζόταν ο Ζορές. Καθώς όμως ήταν ο μόνος Γάλλος διανοούμενος που στεκόταν στο έδαφος του μαρξισμού, οι προσπάθειές του έμειναν χωρίς ισχυρό αντίκτυπο, με συνέπεια να κυριαρχήσει στο γαλλικό κίνημα ο χωρίς αρχές ρεφορμισμός. Αυτή η κατάσταση καθόρισε την κακοδαιμονία του γαλλικού σοσιαλισμού που εκφράστηκε στα 1914 με την ανυπαρξία σχεδόν μιας διεθνιστικής αντιπολίτευσης στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και, αργότερα, μετά από μια θολή ριζοσπαστικοποίηση το 1917, με την εύκολη επικράτηση του σταλινισμού στο νεοσύστατο ΚΚ της Γαλλίας.
Στα τελευταία χρόνια του, ο Λαφάργκ είχε αποσυρθεί από την ενεργό πολιτική. Ζούσε στα περίχωρα του Παρισιού στο χωριό Ντραβέιγ, περιορίζοντας τη συνεισφορά του σε άρθρα και δοκίμια. Διατηρούσε ακόμη επικοινωνία με μερικούς από τους πιο γνωστούς σοσιαλιστές ηγέτες της εποχής του, όπως οι Κάουτσκι, Καρλ Λίμπκνεχτ και Λένιν, με τον οποίο είχαν συναντηθεί το 1895 στο Παρίσι.
Το 1911 ο Λαφάργκ και η σύζυγός του Λάουρα Μαρξ έθεσαν τέρμα στη ζωή τους προς έκπληξη των Ευρωπαίων σοσιαλιστών. Στο σημείωμα που άφησαν, ο Λαφάργκ εξηγούσε τους λόγους της αυτοκτονίας τους:
«Υγιής στο σώμα και στο μυαλό, τελειώνω τη ζωή μου πριν από τα ανελέητα γηρατειά που μου αφαιρούν τις απολαύσεις και τις χαρές μου τη μία μετά την άλλη, και που απογυμνώνοντάς με από τις σωματικές και διανοητικές μου δυνάμεις, μπορούν να παραλύουν την ενέργειά μου και να σπάνε τη θέλησή μου, κάνοντάς με βάρος για τον εαυτό μου και για τους άλλους…
Πεθαίνω με την υπέρτατη χαρά να γνωρίζω ότι σε κάποια μελλοντική στιγμή, ο σκοπός στον οποίο είμαι αφοσιωμένος εδώ και σαράντα πέντε χρόνια θα θριαμβεύσει.
Ζήτω ο κομμουνισμός! Ζήτω ο διεθνής σοσιαλισμός!»
Αν και ο Λαφάργκ αναφερόταν στο σημείωμα μόνο στα γηρατειά, δεν αποκλείεται να έπαιξε ρόλο στην απόφαση του ζεύγους η αίσθηση της αδυναμίας μπροστά στην επερχόμενη ευρωπαϊκή καταστροφή και της σαθρότητας των θεμελίων του επίσημου σοσιαλισμού, που λίγα χρόνια μετά θα γνώριζε μια επονείδιστη χρεοκοπία με την κατάρρευση της Β΄ Διεθνούς και την προσχώρηση των περισσότερων ηγετών της στο σοβινισμό, στο όνομα της υπεράσπισης της πατρίδας.
Ο Λαφάργκ και η Λάουρα Μαρξ θάφτηκαν στο τμήμα 76 (κοντά στο Τείχος των Κομμουνάρων) του νεκροταφείου Περ Λασέζ στο Παρίσι. Ο Λαφάργκ άφησε μια πλούσια συγγραφική κληρονομιά από μπροσούρες και άρθρα, μεταξύ άλλων: Το Δικαίωμα στην Τεμπελιά (1883), Ο Οικονομικός Υλισμός του Καρλ Μαρξ (1883), Προσωπικές Αναμνήσεις για τον Καρλ Μαρξ (1890), Η Εξέλιξη της Ιδιοκτησίας από τη Βαρβαρότητα στον Πολιτισμό (1892), Ο Σοσιαλισμός και οι Διανοούμενοι (1900), Τα Αμερικάνικα Τραστ: η Οικονομική, Κοινωνική και Πολιτική Δράση τους (1903), Η Ιστορική Μέθοδος του Καρλ Μαρξ (1903), Ο Οικονομικός Ντετερμινισμός του Καρλ Μαρξ (1909), κ.ά.
Η θεωρητική εργασία του Λαφάργκ εστιάστηκε στην κοινωνική ιστορία και την ιστορία των ιδεών από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας. Ιδιαίτερα σε σχέση με τα σύγχρονα προβλήματα, η νεανική θητεία του στο θετικισμό, που γινόταν βαθμιαία το κύριο ρεύμα στην αντιδραστική αστική ιδεολογία, εξόπλισε τον Λαφάργκ με γνώση για να διεξάγει μια αποφασιστική φιλοσοφική μάχη ενάντια στις φιλοσοφικές του θέσεις, οι οποίες είχαν τις ρίζες τους στον καντιανό ιδεαλισμό. Αυτές οι πολεμικές του συνεισέφεραν ουσιαστικά στον αγώνα ενάντια στις αστικές και αναθεωρητικές νοθεύσεις του μαρξισμού που έπαιρναν έκταση στη Β΄ Διεθνή, εκτιμώμενες υψηλά από τον Λένιν.
Σημειώσεις
1. Παρατίθεται στο L. Derfler, Paul Lafargue and the Founding of French Marxism, 1842–1882, Harvard University Press, Λονδίνο 1991, σελ. 36.
2. Όπως αναφέρει ο Τ. Μαστρογιαννόπουλος, «Η άφιξη του Πολ Λαφάργκ ως εκπροσώπου του Γενικού Συμβουλίου στην Ισπανία, στα τέλη του 1871, στόχευε στο να βοηθήσει στην κατανόηση αλλά και στην ανάπτυξη των μαρξιστικών ιδεών στη χώρα, εγχείρημα που αρχικά δεν είχε επιτυχία. Ο Λαφάργκ απέκτησε σχέσεις με τον Χοσέ Μέσα –μέλος του Ομοσπονδιακού Συμβουλίου της Διεθνούς και εκδότης της Emancipaciόn– ο οποίος… με τη βοήθεια του Λαφάργκ μετέφρασε στα ισπανικά το Κομμουνιστικό Μανιφέστο και την Αθλιότητα της Φιλοσοφίας του Μαρξ» (Τ. Μαστρογιαννόπουλος, Η Άνοδος και η Πτώση των Εργατικών Διεθνών. Κύκλος 1ος: Από τους Προδρόμους στην 1η Διεθνή, εκδ. Τόπος, Αθήνα 2013, σελ. 471).
3. Γι’ αυτή την πλευρά της δράσης του Λαφάργκ, βλέπε Σ. Μπερνστάιν, The Beginnings of Marxian Socialism in France, Russell & Russell, Νέα Υόρκη 1965, σελ. 157 κ.ε.
4. Όπως αναφέρει ο Τ. Μαστρογιαννόπουλος: «Το Εργατικό Κόμμα είχε μια σημαντική παρουσία, στα 1889, στο ιδρυτικό συνέδριο της Σοσιαλιστικής Διεθνούς στο Παρίσι –έλαβαν μέρος ο Γκεντ, ο Λαφάργκ, κ.λπ.– όπου και συντάχτηκε με τη μαρξιστική πλειοψηφία. Στο συνέδριο ο Π. Λαφάργκ, απευθυνόμενος στους συνέδρους, στην εναρκτήρια ομιλία του, δεν δίστασε να υπενθυμίσει: “Είστε αδέλφια και έχετε έναν μόνο εχθρό: το ιδιωτικό κεφάλαιο”» (Τ. Μαστρογιαννόπουλος, στο ίδιο, Β΄ Κύκλος, Η 2η Σοσιαλιστική Διεθνής, εκδ. Τόπος, Αθήνα 2019, σελ. 191).
About Author
