Ευρωπαϊκή ψηφιακή κυριαρχία – LVSL
Cédric Leterme, 28 Μαΐου 2024
Mirages de la «souveraineté numérique européenne» (lvsl.fr)
«Ψηφιακή κυριαρχία»: η έννοια αυτή έχει καταστεί κεντρική στην ατζέντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Ωστόσο, η εφαρμογή της πάσχει από τις πολλές αδυναμίες του ομοσπονδιακού οικοδομήματος – ιδίως τον υπερεθνικό, νεοφιλελεύθερο και ατλαντικό χαρακτήρα του. Ενώ πολλοί σχολιαστές μιλούν για μια υποτιθέμενη «γεωπολιτική στροφή» των ευρωπαϊκών ελίτ – οι οποίες έχουν συνειδητοποιήσει την ανάγκη να γίνουν αυτόνομες από τις μεγάλες δυνάμεις – η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Μακριά από το να έχει κατακτήσει μια επίφαση ανεξαρτησίας σε ψηφιακά θέματα, η Γηραιά Ήπειρος εξακολουθεί να κυριαρχείται σε μεγάλο βαθμό από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μια πραγματικότητα που μας υπενθύμισε με σκληρό τρόπο η ουκρανική σύγκρουση και στη διαιώνιση της οποίας συμβάλλουν οι δομές της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα των τελευταίων πέντε ετών στην Ευρώπη ήταν αναμφίβολα η άνοδος του θέματος της «ευρωπαϊκής ψηφιακής κυριαρχίας». Μόλις υπέβαλε υποψηφιότητα για τη θέση του προέδρου της Επιτροπής, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν είχε καταστήσει το ψηφιακό θεματολόγιο μία από τις προτεραιότητές της1, στο πλαίσιο της αυξανόμενης δυσπιστίας έναντι των οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών συνεπειών της συντριπτικής δεσπόζουσας θέσης των Big Tech, καθώς και της υστέρησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στον τομέα αυτό.
Διάφοροι παράγοντες συνέβαλαν στη συνέχεια στην ενίσχυση της σημασίας αυτού του θέματος εντός της ΕΕ και, πάνω απ’ όλα, στον επαναπροσδιορισμό του πεδίου εφαρμογής του γύρω από την έννοια της κυριαρχίας. Μεταξύ αυτών, η κρίση του Covid-19 υπήρξε ιδιαίτερα καθοριστική για τουλάχιστον δύο λόγους. Πρώτον, επειδή έχει οδηγήσει σε μια άνευ προηγουμένου επιτάχυνση της επιρροής της ψηφιακής τεχνολογίας – και των εταιρειών που κυριαρχούν σε αυτήν – σε κάθε πτυχή της ζωής μας2. Δεύτερον, επειδή αυτό το επεισόδιο οδήγησε επίσης στην αποκατάσταση των εννοιών που τριάντα χρόνια νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης είχαν βοηθήσει να συσκοτιστούν – μια τάση που ενισχύθηκε επίσης από τον πόλεμο στην Ουκρανία – ξεκινώντας από εκείνες της κυριαρχίας, της στρατηγικής αυτονομίας και της ασφάλειας του εφοδιασμού.
Τα δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ που προβλέπονται στο ευρωπαϊκό σχέδιο ωχριούν μπροστά στα εκατοντάδες δισεκατομμύρια που απελευθερώθηκαν από τα αμερικανικά ή κινεζικά σχέδια
Ως εκ τούτου, σε αυτό το πλαίσιο, η «ψηφιακή κυριαρχία» έχει σταδιακά αναδειχθεί σε βασικό στοιχείο του ευρωπαϊκού ψηφιακού θεματολογίου. Τον Φεβρουάριο του 2020, σε άρθρο αφιερωμένο στις προτάσεις της σε αυτόν τον τομέα, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν κατέληξε δηλώνοντας ότι «όλα τα παραπάνω μπορούν να συνοψιστούν στην έννοια της “τεχνολογικής κυριαρχίας”, η οποία αναφέρεται στην ικανότητα που πρέπει να έχει η Ευρώπη να κάνει τις δικές της επιλογές, με βάση τις δικές της αξίες και σεβόμενη τους δικούς της κανόνες»3. Από την πλευρά του, ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Charles Michel, εξήγησε σε ομιλία του ένα χρόνο αργότερα ότι «η ψηφιακή κυριαρχία βρίσκεται στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας»4, ενώ η Γερμανία και η Γαλλία, ειδικότερα, έθεσαν την έννοια στο επίκεντρο της εκ περιτροπής προεδρίας τους στην ΕΕ το 2020 αντίστοιχα5 και το 20226.
ΕΣΩΤΕΡΙΚΌΣ ΈΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΉ ΕΠΙΡΡΟΉ
Σύμφωνα με την πολιτική επιστήμονα της Οξφόρδης Τζούλια Κάρβερ, «ο πυρήνας του λόγου [για την ψηφιακή κυριαρχία] είναι να διεκδικήσει νόμιμο έλεγχο στο εσωτερικό ψηφιακό περιβάλλον της Ένωσης (π.χ. την «ψηφιακή ενιαία αγορά») καθώς και τη δυνατότητα να χαράξει κανείς την πορεία του στην παγκόσμια ψηφιακή σφαίρα – δηλαδή να είναι σε θέση να ενεργεί ως παγκόσμιος “ψηφιακός παίκτης”»7. Συγκεκριμένα, αυτό περιλαμβάνει φιλόδοξους (και μερικούς από αυτούς πρωτοφανείς) κανονισμούς που αποσκοπούν στην καθιέρωση ενός ευρωπαϊκού «τρίτου δρόμου» μεταξύ του αμερικανικού laissez-faire και του κινεζικού αυταρχισμού: DMA, DSA, Data Act, IA act κ.λπ. Με αυτόν τον τρόπο, η ΕΕ στοχεύει ταυτόχρονα να καλύψει τη διαφορά με αυτούς τους δύο παράγοντες, προσπαθώντας να επαναπροσδιορίσει τους κανόνες του παιχνιδιού σε παγκόσμιο επίπεδο, θέτοντας παράλληλα τα θεμέλια για αυτό που θα έπρεπε να είναι μια πραγματική ευρωπαϊκή ψηφιακή βιομηχανική πολιτική (σκεφτείτε μόνο τον νόμο για τα τσιπ).
Εκτός από την κλίμακά τους και τον «πρωτοποριακό» ρόλο που δίνουν στην ΕΕ όσον αφορά την ψηφιακή ρύθμιση, οι προσπάθειες αυτές ενσαρκώνουν τέλεια τη «γεωπολιτική στροφή» που έκανε η ΕΕ τα τελευταία χρόνια, μετά από δεκαετίες αποστροφής σε αυτά τα ζητήματα8. Κατά τον ίδιο τρόπο, θα ήταν επίσης μια αποφασιστική ρήξη με το όραμα του Διαδικτύου ως απολίτικου ζητήματος στο οποίο τα κράτη δεν πρέπει να εμπλέκονται για πολύ καιρό. Ωστόσο, οι δεδηλωμένες φιλοδοξίες της ΕΕ όσον αφορά την ψηφιακή κυριαρχία εξακολουθούν να αποδυναμώνονται από τουλάχιστον τρία εγγενή χαρακτηριστικά του ευρωπαϊκού εγχειρήματος: τον υπερεθνικό, νεοφιλελεύθερο και ατλαντικό χαρακτήρα του.
ΠΟΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΉ ΚΥΡΙΑΡΧΊΑ Ή ΚΥΡΙΑΡΧΊΕΣ;
Πρώτα απ ‘όλα, αν η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει παραμείνει ένας «γεωπολιτικός νάνος» μέχρι σήμερα, είναι σε μεγάλο βαθμό επειδή το σχέδιό της χαρακτηρίζεται από μια θεμελιώδη ένταση μεταξύ των υποστηρικτών του γνήσιου ευρωπαϊκού φεντεραλισμού και των υποστηρικτών μιας διακυβερνητικής προσέγγισης. Το αποτέλεσμα είναι αυτή η τυπική ευρωπαϊκή κατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ ενός αποκλειστικά κοινοτικού πυλώνα, ενός αποκλειστικά διακρατικού πυλώνα και ενός «μικτού» πυλώνα που χαρακτηρίζεται από συναπόφαση μεταξύ του Συμβουλίου και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου9.
Σε αυτό το πλαίσιο, το να μιλάμε για «ευρωπαϊκή ψηφιακή κυριαρχία» σημαίνει να αναρωτιόμαστε για ποια κυριαρχία μιλάμε. Για την Επιτροπή, η απάντηση είναι αυτονόητη – ή μάλλον θα έπρεπε να είναι αυτονόητη. Μόνο σε επίπεδο ΕΕ θα μπορούσαμε να αναπτύξουμε πόρους που μπορούν να ανταγωνιστούν τις ψηφιακές υπερδυνάμεις των ΗΠΑ και της Κίνας. Έτσι, όπως εξηγεί και πάλι η Julia Carver, «στην περίπτωση της ΕΕ, η μετατόπιση του λόγου υπέρ της ψηφιακής κυριαρχίας μπορεί επίσης να συνεπάγεται μια μετατόπιση από τις «κυριαρχίες των κρατών μελών» στην «ευρωπαϊκή κυριαρχία» (στον ενικό) στο ψηφιακό περιβάλλον.
Ρεαλιστικά, ο ισχυρισμός της ΕΕ για αξίωση «κυριαρχίας» θα μπορούσε να αντικατοπτρίζει μια λογική πολλαπλασιαστή ισχύος στη διαμόρφωση των παγκόσμιων υποθέσεων, καθώς αποδεικνύει την ικανότητά της να «μιλά με μία φωνή» και να ενεργεί από κοινού εξ ονόματος των 27 κρατών μελών της. Άλλοι μελετητές έχουν επισημάνει πώς οι αξιώσεις της ΕΕ για ψηφιακή κυριαρχία έχουν εγγενώς επιδιώξει να διαφοροποιήσουν την ΕΕ από άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Ρωσίας και της Κίνας10.
Ωστόσο, είναι σαφές ότι αυτή η φιλοδοξία εξακολουθεί να προσκρούει στην επικράτηση στενά εθνικών συμφερόντων και αντιλήψεων στην Ευρώπη, όπως αποδεικνύεται από τον νόμο για τα τσιπ, για παράδειγμα. Προτάθηκε το 2022 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να «γίνει ξανά παγκόσμιος ηγέτης στους ημιαγωγούς»11, αυτή η δέσμη νομοθετικών μέτρων ακολούθησε μια σοβαρή παγκόσμια έλλειψη ηλεκτρονικών τσιπ που προειδοποίησε τα διάφορα κράτη του πλανήτη για τη στρατηγική σημασία αυτών των εξαρτημάτων και την ακραία συγκέντρωση της παραγωγής τους, σε ένα πλαίσιο όξυνσης του γεωπολιτικού και τεχνολογικού ανταγωνισμού12. Ακολουθώντας τα βήματα των Ηνωμένων Πολιτειών, της Κίνας και της Νότιας Κορέας, η ΕΕ θέλησε επίσης να εγκρίνει ένα σχέδιο για τη μείωση της τρωτότητάς της σε αυτόν τον τομέα, αυξάνοντας τον έλεγχό της στους διάφορους κρίκους της αλυσίδας αξίας αυτού του εξαιρετικά στρατηγικού κλάδου.
Δυστυχώς, το τελικό αποτέλεσμα απέχει πολύ από το να είναι σε θέση να ανταγωνιστεί τη συνοχή και τους πόρους που απελευθερώνουν οι άλλες παγκόσμιες δυνάμεις, ιδίως επειδή κράτη όπως η Γαλλία ή η Γερμανία ήθελαν να διατηρήσουν τον έλεγχο της δικής τους βιομηχανικής στρατηγικής. Τα δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ που προβλέπονται από το ευρωπαϊκό σχέδιο ωχριούν σε σύγκριση με τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια που απελευθερώθηκαν από τα αμερικανικά ή κινεζικά σχέδια13, ενώ ταυτόχρονα τα ευρωπαϊκά κράτη ανταγωνίζονται μεταξύ τους για την προσέλκυση επενδυτών και υποδομών με δισεκατομμύρια σε επιδοτήσεις14.
ΜΙΑ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΆ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΎΘΕΡΗ ΈΝΩΣΗ
Ο δεύτερος άξονας έντασης που αποδυναμώνει την επιθυμία της Ένωσης για «ψηφιακή κυριαρχία» σχετίζεται με τον νεοφιλελεύθερο χαρακτήρα της. Η ΕΕ είναι πράγματι η πολιτική οντότητα που έχει προχωρήσει περισσότερο στην εφαρμογή – ακόμη και τη συνταγματοποίηση – των νεοφιλελεύθερων δογμάτων, ακόμη και περιφρονώντας τα δικά της γεωπολιτικά συμφέροντα και την ασφάλειά της15. Επομένως, η αδυναμία και η ασυνέπεια της ευρωπαϊκής (ψηφιακής) βιομηχανικής στρατηγικής, για παράδειγμα, δεν οφείλεται μόνο στις φυγόκεντρες δυνάμεις των κρατών μελών. Αποτελούν επίσης έκφραση της ιστορικής αποστροφής της ίδιας της ΕΕ προς αυτές τις έννοιες.
Ο Pierre Régibeau, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος της Επιτρόπου Vestager, εξήγησε ότι «η Ευρώπη θα εξυπηρετούνταν καλύτερα από τον μέγιστο παγκόσμιο ανταγωνισμό», προσθέτοντας: «αν εξαφανιστεί η ευρωπαϊκή βαριά βιομηχανία, ας είναι, γιατί πρέπει»
Πολλά έχουν ειπωθεί για την (πράγματι αμφίβολη) επιλογή της Επιτρόπου Vestager να διορίσει πέρυσι την Αμερικανίδα Fiona Scott Morton ως επικεφαλής οικονομολόγο ανταγωνισμού16. Πολλοί το είδαν αυτό ως μια ακατανόητη μεταστροφή εκ μέρους της γυναίκας που είχε κερδίσει τη φήμη ως το «bête noire των GAFAMs». Αλλά αυτό γίνεται για να παρεξηγηθεί το νόημα του «αγώνα» της εναντίον αυτών των εταιρειών, των οποίων τις αντιανταγωνιστικές πρακτικές επικρίνει πρώτα και κύρια στο όνομα ενός εξιδανικευμένου οράματος της τυπικά νεοφιλελεύθερης «αγοράς». Ο προηγούμενος επικεφαλής οικονομολόγος του από το 2019, ο Βέλγος Pierre Régibeau, εξήγησε σε πρόσφατη συνέντευξή του ότι εξακολουθεί να πιστεύει ότι «η Ευρώπη εξυπηρετείται καλύτερα από τον μέγιστο παγκόσμιο ανταγωνισμό», φτάνοντας στο σημείο να πει ότι «αν εξαφανιστεί η ευρωπαϊκή βαριά βιομηχανία, ας είναι, γιατί πρέπει»17.
Κατά τον ίδιο τρόπο, η αφελής πίστη της ΕΕ στις αρετές του ελεύθερου εμπορίου την οδήγησε εδώ και αρκετά χρόνια να υπερασπιστεί τις ρήτρες ελευθέρωσης του ηλεκτρονικού εμπορίου που σχεδιάστηκαν από και για τους ουσιαστικά αμερικανικούς ψηφιακούς γίγαντες, ιδίως στο πλαίσιο του ΠΟΕ από τον Ιανουάριο του 201918. Ρήτρες που οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι θεωρούσαν απολύτως συμβατές με τις προσπάθειες εσωτερικής ρύθμισης που αναλαμβάνονταν ταυτόχρονα εντός της ΕΕ… πριν οι ίδιες οι Ηνωμένες Πολιτείες τις εγκαταλείψουν από φόβο μήπως στερηθούν το απαραίτητο περιθώριο για την καλύτερη ρύθμιση της δικής τους ψηφιακής βιομηχανίας19.
Ακόμη και η πιο εμβληματική νομοθεσία της ευρωπαϊκής επιθυμίας να ανακτήσει τον έλεγχο του ψηφιακού πεπρωμένου της, όπως η DMA, η DSA ή ο νόμος AI, μπορούν να αναλυθούν υπό το πρίσμα αυτής της νεοφιλελεύθερης προκατάληψης. Για να μην αναφέρουμε πώς η ξεδιάντροπη άσκηση πίεσης από τις Big Tech έχει συχνά μειώσει αποφασιστικά τον αντίκτυπό της20, όλοι αυτοί οι νόμοι χαρακτηρίζονται από τον ίδιο θεμελιώδη στόχο: να διασφαλιστεί ότι η ευρωπαϊκή ψηφιακή αγορά λειτουργεί όσο το δυνατόν καλύτερα. Φυσικά, είναι επίσης ζήτημα διασφάλισης ότι «τα θεμελιώδη δικαιώματα γίνονται σεβαστά στο διαδίκτυο», αλλά και πάλι σε μια τυπικά νεοφιλελεύθερη αντίληψη των δικαιωμάτων κατανοητή από μια στενά ατομική, εμπορική και «αρνητική» προοπτική21.
Ο (ΑΤΛΑΝΤΙΚΌΣ) ΕΛΈΦΑΝΤΑΣ ΣΤΟ ΔΩΜΆΤΙΟ
Τέλος, ο «ελέφαντας στο δωμάτιο» της συζήτησης για την ευρωπαϊκή ψηφιακή κυριαρχία είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι πράγματι σαφές ότι η ΕΕ είναι η πιο εξαρτημένη και ευάλωτη από τις τελευταίες και τις εταιρείες τεχνολογίας τους. Ένα παράδειγμα μεταξύ πολλών: τον περασμένο Μάρτιο, ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων (ΕΕΠΔ) κατηγόρησε την Επιτροπή ότι παραβίασε τους δικούς της κανόνες προστασίας δεδομένων κατά τη χρήση του Microsoft 365…22 Γενικότερα, είτε στους τομείς του cloud, των κοινωνικών δικτύων, της διαδικτυακής αναζήτησης, των λειτουργικών συστημάτων και του αυτοματισμού γραφείου, η ευρωπαϊκή ψηφιακή αγορά εξακολουθεί να κυριαρχείται σχεδόν εξ ολοκλήρου από Αμερικανούς παίκτες – ενώ οι αποκαλύψεις του Edward Snowden το 2013 έδειξαν το πορώδες που υπήρχε μεταξύ αυτών των παικτών και των υπηρεσιών πληροφοριών των Ηνωμένων Πολιτειών.
Επομένως, οποιαδήποτε επιθυμία για ευρωπαϊκή ψηφιακή κυριαρχία θα πρέπει να ξεκινήσει πρωτίστως με τη χειραφέτησή της από αυτήν την de facto κυριαρχία. Αυτός ο στόχος έρχεται αντιμέτωπος με τη συνεχιζόμενη ιστορική ευθυγράμμιση της ΕΕ – ή ακόμη και την υποταγή – στα αμερικανικά γεωπολιτικά συμφέροντα, συμπεριλαμβανομένης για άλλη μια φορά της περιφρόνησης των δικών της συμφερόντων, μια κατάσταση που ο πόλεμος στην Ουκρανία ενίσχυσε για άλλη μια φορά.
Βεβαίως, οι οργισμένες αντιδράσεις των ΗΠΑ που κατηγορούν την ΕΕ ότι στοχεύει άδικα τις εταιρείες τους μέσω συστημάτων όπως το DMA ή το DSA (ή τα έργα ψηφιακής φορολογίας) θα μπορούσαν να υποδηλώνουν ότι η ΕΕ αποφάσισε (επιτέλους) να πάρει την κατάσταση στα χέρια της23. Στην πραγματικότητα, μάλλον αποκαλύπτουν τον βαθμό της αυτοκρατορικής αυτοεκτίμησης που οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να επιτρέψουν στον εαυτό τους έναντι της Ευρώπης, καθώς αυτές οι περιορισμένες αψιμαχίες αντιπροσωπεύουν μάλλον το δέντρο που κρύβει το δάσος. ” ανάπτυξη και η εφαρμογή του ευρωπαϊκού ψηφιακού θεματολογίου γίνεται σε μεγάλο βαθμό σε διαβούλευση τόσο με τις εταιρείες όσο και με τις αμερικανικές αρχές, είτε μέσω άσκησης πίεσης24 ή πιο επίσημα όργανα, όπως το Συμβούλιο Εμπορίου και Τεχνολογίας ΕΕ-ΗΠΑ (TTC)25.
Μια κατάσταση που μεταφράζεται σε μεγάλες παραχωρήσεις, ακόμη και ολοκληρωτικές συνθηκολογήσεις. Τον περασμένο Απρίλιο, για παράδειγμα, μάθαμε ότι ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια στον Κυβερνοχώρο (ENISA) πρότεινε να εγκαταλείψει τις απαιτήσεις κυριαρχίας στο νέο του έργο πιστοποίησης της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο για το υπολογιστικό νέφος, διευκολύνοντας έτσι ακόμη περισσότερο τα αμερικανικά μεγαθήρια του τομέα να έχουν πρόσβαση σε ζουμερές κυβερνητικές αγορές26. Ήδη το 2021, λιγότερο από ένα χρόνο αφότου η Γαλλία και η Γερμανία ανακοίνωσαν την έναρξη του έργου Gaia-X, το οποίο υποτίθεται ότι θα επαναβεβαίωνε την κυριαρχία της Ευρώπης στο σύννεφο ενόψει της αμερικανικής κυριαρχίας, η πρωτοβουλία ήταν τελικά ανοιχτή… προς την GAFAM και τους κινέζους ομολόγους τους27.
Αρκετά για να δώσουν σε αυτή την «ευρωπαϊκή ψηφιακή κυριαρχία» μια νεοαποικιακή χροιά, βασισμένη στην ψευδαίσθηση της επανασύνδεσης με μια χαμένη ηγεμονία;
Αλλά ίσως το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα του ψηφιακού αυτοκρατορικού προνομίου που απολαμβάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες στην Ευρώπη είναι το έπος γύρω από τη μεταφορά δεδομένων μεταξύ των δύο οντοτήτων. Από το 2015, το ΔΕΕ έχει ήδη ακυρώσει δύο φορές τις συμφωνίες που συνήφθησαν μεταξύ της ΕΕ και των Ηνωμένων Πολιτειών για τη ρύθμιση της διαβίβασης δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα με την αιτιολογία ότι δεν προσέφεραν επαρκές επίπεδο προστασίας, λόγω της έλλειψης εθνικής νομοθεσίας για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, αλλά και λόγω νόμων όπως ο νόμος CLOUD, ειδικά. Ωστόσο, παρά την έλλειψη αλλαγών σε αυτά τα διάφορα σημεία, η Επιτροπή συνήψε νέα συμφωνία το 2022, η οποία με τη σειρά της κινδυνεύει να ακυρωθεί28.
ΝΑ ΕΊΣΑΙ ΚΥΡΊΑΡΧΟΣ ΠΑΡΆ, ΕΝΑΝΤΊΟΝ Ή ΜΑΖΊ ΜΕ ΤΙΣ ΆΛΛΕΣ ΠΕΡΙΟΧΈΣ ΤΟΥ ΚΌΣΜΟΥ;
Όπως μπορούμε να δούμε, το ευρωπαϊκό σχέδιο ψηφιακής κυριαρχίας αποδυναμώνεται επομένως σημαντικά από τα τρία θεμελιώδη χαρακτηριστικά που αναλύθηκαν παραπάνω. Αλλά εγείρει επίσης ερωτήματα στη σχέση της με άλλες περιοχές του κόσμου, ιδιαίτερα εντός του «Παγκόσμιου Νότου». Η ΕΕ δεν είναι η μόνη που ανησυχεί για την αυξανόμενη κυριαρχία των Ηνωμένων Πολιτειών (και όλο και περισσότερο της Κίνας) στην παγκόσμια ψηφιακή οικονομία, όπως αποδεικνύεται από τις πολλές σκέψεις και εμπειρίες σχετικά με τα θέματα αυτά στη Λατινική Αμερική, την Ασία και την Αφρική29.
Ωστόσο, όπως εξηγεί ο ερευνητής Alexandre Costa Barbosa, «στην προσπάθειά της να αναλάβει ηγετικό ρόλο στην ανάπτυξη της ψηφιακής ρύθμισης (όπως με το GDPR, το Data Act, το πακέτο Digital Services Act και το AI Act), η ΕΕ φαίνεται να αγνοεί τις εξωτερικές ρυθμιστικές οδούς»30. Ακόμη χειρότερα, υπό το πρόσχημα της συνεργασίας και της αναπτυξιακής βοήθειας, η ΕΕ επιδιώκει συχνότερα να επιβάλει την προσέγγισή της σε χώρες ή περιοχές για τις οποίες δεν είναι απαραίτητα η πλέον κατάλληλη31, όταν δεν τους στρατολογεί απλώς ως προμηθευτές κρίσιμων πρώτων υλών μόνο για τους εσωτερικούς στόχους της «κυριαρχίας»32.
Αυτό δίνει σε αυτή την «ευρωπαϊκή ψηφιακή κυριαρχία» μια νεοαποικιακή χροιά, η οποία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην ψευδαίσθηση που έχουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες σχετικά με την ικανότητά τους να επανασυνδεθούν με μια χαμένη ηγεμονία. Ωστόσο, ενόψει του ηγετικού ρόλου των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας σε αυτόν τον τομέα – και των απειλών ενός «ψηφιακού ψυχρού πολέμου» που θέτει η αυξανόμενη αντιπαλότητά τους στον κόσμο – η σωτηρία της ΕΕ θα είναι πολύ πιο πιθανό να εξαρτηθεί από μια πραγματική πολυμέρεια που σέβεται τα συμφέροντα και την κυριαρχία όλων, συμπεριλαμβανομένων των χωρών του Νότου. Μια επιλογή που η ΕΕ θα μπορούσε να υπερασπιστεί μαζί με άλλους στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων του ΟΗΕ για ένα «Παγκόσμιο Ψηφιακό Σύμφωνο»33Σαν τι. Αλλά υπό την προϋπόθεση ότι θα δείξουμε ταπεινότητα και θα τολμήσουμε να υιοθετήσουμε μια πραγματική «ψηφιακή μη ευθυγράμμιση», δύο επιλογές που θα ήταν σε ριζική αντίθεση με τις τρέχουσες ευρωπαϊκές θέσεις34…
Σημειώσεις:
1 U. von der Leyen, «Μια πιο φιλόδοξη Ένωση. My Agenda for Europe: Policy Guidelines for the Next European Commission 2019-2024 (Η ατζέντα μου για την Ευρώπη: κατευθυντήριες γραμμές πολιτικής για την επόμενη Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2019-2024), Βρυξέλλες, 2019.
2 Βλ., συναφώς, για παράδειγμα: J. Brygo, «Work, family, wifi», Le Monde diplomatique, Ιούνιος 2020 ή N. Klein, «Screen New Deal», The Intercept, 8 Μαΐου 2020.
3 «Shaping Europe’s digital future: Op-ed by European Commission President Ursula von der Leyen» (Διαμόρφωση του ψηφιακού μέλλοντος της Ευρώπης: Άρθρο γνώμης της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν), Βρυξέλλες, 19 Φεβρουαρίου 2020.
4 «Η ψηφιακή κυριαρχία βρίσκεται στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας», ομιλία του Προέδρου Charles Michel στη διαδικτυακή εκδήλωση «Masters of Digital 2021», Φεβρουάριος 2021.
5 «Ανάπτυξη της ψηφιακής κυριαρχίας», δικτυακός τόπος της γερμανικής προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης: https://www.eu2020.de/eu2020-fr/europe-souverainet%C3%A9-num%C3%A9rique/2366044.
6 Λ. Ξένου, “The European Digital Sovereignty Model Promoted by the French Presidency of the Council of the European Union”, The Academy of Moral and Political Sciences ed., French Yearbook of International Relations, 2023.
7 J. Carver, «Περισσότερο φλοιός παρά δάγκωμα; Ευρωπαϊκός λόγος για την ψηφιακή κυριαρχία και αλλαγές στην πολιτική εξωτερικών σχέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης», Journal of European Public Policy, 2024.
8 Βλέπε, για παράδειγμα: F. Louis, “The European Geopolitical Transition”, Le Grand Continent, 1er Σεπτέμβριος 2022.
9 C. Leterme, «Ποιο είναι το όνομα της Ευρωπαϊκής Ένωσης;», Bulletin d’Attac-Québec, τεύχος 42, Δεκέμβριος 2013.
10 Κάρβερ, «Περισσότερο φλοιός παρά δάγκωμα… “, ό.π. (μεταφράζουμε).
11 «EU Chips Act: Europe’s plan to become world leader in semiconductors again» (Πράξη της ΕΕ για τα μικροκυκλώματα: σχέδιο της Ευρώπης να καταστεί και πάλι παγκόσμιος ηγέτης στους ημιαγωγούς), δήλωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Βρυξέλλες, 8 Φεβρουαρίου 2022.
12 E. Morozov, «Πρέπει να φοβόμαστε μια ηλεκτρονική βλάβη;», Le Monde diplomatique, Αύγουστος 2021.
13 Βλ., μεταξύ άλλων: R. Loukil, «The European plan dedicated to semiconductors is not reach to the ambitions, judges Roland Berger», L’usine nouvelle, 21 September 2022.
14 G. Renouard, «The risk of a lack of coherence in Europe threats the reindustrialisation of EU countries» (Ο κίνδυνος έλλειψης συνοχής στην Ευρώπη απειλεί την επανεκβιομηχάνιση των χωρών της ΕΕ), La Tribune, 27 Ιουνίου 2023.
15 F. Lordon, La malfaçon. Ευρωπαϊκό νόμισμα και δημοκρατική κυριαρχία, Παρίσι, Les Liens qui Libient, 2014.
16 «Στις Βρυξέλλες, ο συγκλονιστικός διορισμός της Fiona Scott Morton», Le Monde, 17 Ιουλίου 2023.
17 M. Verbergt, «Pierre Régibeau, πρώην δεξί χέρι της Βεστάγκερ: ‘Αν εξαφανιστεί η ευρωπαϊκή βαριά βιομηχανία, ας είναι’», L’Echo, 4 Αυγούστου 2023.
18 C. Leterme, «Μάχη γύρω από τα ψηφιακά δεδομένα», Le Monde diplomatique, Νοέμβριος 2019.
19 C. Leterme, «Digital protectionism: when the United States turns its back on the WTO» (Ψηφιακός προστατευτισμός: όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες γυρίζουν την πλάτη τους στον ΠΟΕ), Le Vent Se Lève, 19 Δεκεμβρίου 2023.
20 «Lobbying power of Amazon, Google and Co. continue to grow» (Η δύναμη των ομάδων συμφερόντων της Amazon, της Google και της Co. συνεχίζει να αυξάνεται), Βρυξέλλες, Corporate Europe Observatory, 8 Σεπτεμβρίου 2023.
21 C. Leterme, «Scope and limits of the European digital offensive», The European Media and Digital Review, τεύχος 61-62, άνοιξη-καλοκαίρι 2022.
22 J. Tar, «EU Commission breached data protection rules using Microsoft 365, EU watchdog found» (Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παραβίασε τους κανόνες προστασίας δεδομένων χρησιμοποιώντας το Microsoft 365, EU watchdog found), EURACTIV, 11 Μαρτίου 2024.
23 S. Stolton, «US pushes to change EU’s digital gatekeeper rules», Politico.eu, 31 Ιανουαρίου 2022.
24 B. Vranken, «Big Tech lobbying is derailing the AI Act», Social Europe, 24 Νοεμβρίου 2023.
25 «Tech lobby eyes opportunities created by new EU-US Trade and Tech Council» (Ευκαιρίες που δημιουργούνται από το νέο Συμβούλιο Εμπορίου και Τεχνολογίας ΕΕ-ΗΠΑ), Βρυξέλλες, Corporate Europe Obseratory, 28 Σεπτεμβρίου 2021.
26 F. Yun Chee, «EU drops sovereignty requirements in cybersecurity certification scheme, document shows», Reuters, 3 Απριλίου 2024.
27 C. Goujard &; L. Cerulus, “Inside Gaia-X: How chaos and infighting are killing Europe’s grand cloud project”, Politico.eu, 26 Οκτωβρίου 2021.
28 «European Commission gives EU-US data transfers third round at ΔΕΕ», Βιέννη, NOYB, 10 Ιουλίου 2023.
29 A. Costa Barbosa, «Popular Digital Sovereignty for a Left-Led Sustainable Re-Globalization», Transform!» s Οικονομικά Ομάδα Εργασίας Blog Series. 12 Ιανουαρίου 2024.
30 Όπ.π.
31 Σχετικά με το ηλεκτρονικό εμπόριο, για παράδειγμα, βλ.: S. Scasserra &; C. Martinez Elebi, Digital colonialism. Analysis of Europe’s trade agenda, Άμστερνταμ, Transnational Institute, 2021.
32 Α. Gonzalez &; B.-J. Verbeek, “The EU’s critical minerals crusade”, Άμστερνταμ, SOMO, 15 Μαΐου 2024.
33 C. Leterme, «2024: a pivotal year for global digital governance?», The European Media and Digital Review, αριθ. 69, άνοιξη-καλοκαίρι 2024.
34 L. Bertuzzi, «UN Global Digital Compact: EU wants to enforce its digital standards internationally» (Παγκόσμιο Ψηφιακό Σύμφωνο των Ηνωμένων Εθνών: Η ΕΕ θέλει να επιβάλει τα ψηφιακά της πρότυπα διεθνώς), Euractiv, 22 Μαρτίου 2023.
About Author
