του Δημήτρη Κατσορίδα
Η έκθεση με τίτλο, «Όλοι εδώ. 50 Χρόνια Δημοκρατία», παρουσιάζεται στο Μουσείο Άλεξ Μυλωνά (στο Θησείο, μέχρι 14 Απριλίου). Ο τίτλος προήλθε από ένα σύνθημα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου 1973.
Η εν λόγω έκθεση γίνεται με αφορμή τα 50 χρόνια από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, το 1974, και αποτελεί ένα είδος υπενθύμισης, με την έννοια ότι οι δημοκρατικές ελευθερίες δεν είναι κάτι το δεδομένο και πως η υπεράσπισή τους θέλει μία διαρκής επαγρύπνηση. Γενικά μιλώντας, η Δημοκρατία εχθρεύεται την τυραννία, τον δεσποτισμό, τον αυταρχισμό, την αυθαιρεσία και την κατάχρηση εξουσίας.
Η έκθεση δεν περιλαμβάνει το σύνολο των καλλιτεχνών, που με το έργο τους εναντιώθηκαν στη δικτατορία, αλλά τέσσερις από τους σημαντικότερους: της Βάσως Κατράκη, του Α. Τάσσου, του Βλάση Κανιάρη και του Δ. Αληθεινού. Οι δύο πρώτοι εκφράζουν την παλαιότερη γενιά καλλιτεχνών, που μεγάλωσε στα χρόνια της Κατοχής και της Αντίστασης, ενώ οι άλλοι δύο την νεότερη γενιά και την εικαστική πρωτοπορία εκείνης της εποχής στη χώρα. Όλων τα έργα τους παρουσιάστηκαν κατά την περίοδο της δικτατορίας ή αμέσως μετά, ως σύμβολα της αντίστασης και του αντιδικτατορικού αγώνα, με πρόταγμα την αποκατάσταση της δημοκρατίας, δείχνοντας την απελευθερωτική δύναμη της τέχνης. Επίσης, παρουσιάζεται το έργο του νεότερου εικαστικού, Γ. Παππά, ως μια νέα προσέγγιση και ως γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν.
Στην αρχή της δικτατορίας, ο καλλιτεχνικός κόσμος επί δύο χρόνια σιώπησε, ως ένδειξη διαμαρτυρίας προς τη Χούντα. Η ατομική έκθεση του Κανιάρη, τον Μάιο 1969, με τις συνθέσεις του από γύψο, συρματόπλεγμα και κόκκινα γαρύφαλλα, σπάει συμβολικά τη σιωπή. Εν τω μεταξύ, έχει προηγηθεί, στις 28-3-1969, η δημόσια παρέμβαση του Γ. Σεφέρη, κατά της δικτατορίας, που συνέβαλλε κι αυτή στο σπάσιμο της σιωπής των καλλιτεχνών. Η Βάσω Κατράκη είναι μεταξύ των πρώτων που συλλαμβάνονται και εξορίζεται στη Γυάρο για ένα περίπου χρόνο. Η έκθεσή της, το 1972, όπως πρωτύτερα του Κανιάρη, αλλά και οι δύο εκθέσεις του Αληθεινού (το 1972 και 1973) συγκεντρώνουν πλήθος κόσμου, εν μέσω χαφιέδων, αστυνομικών και πολλών απειλών, και αποτελούν ένα είδος σιωπηλής διαμαρτυρίας απέναντι στη δικτατορία, του κόσμου που τις επισκέπτεται. Οι ιερατικές μορφές, σε ξυλογραφία, του Τάσσου, της περιόδου 1967-74, παρουσιάστηκαν μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, το 1975.
Γενικά, από το 1969 και μετά, δημιουργήθηκαν πολλές γκαλερί και ο κόσμος της τέχνης παρουσιάζεται με πληθώρα εικαστικών παρεμβάσεων, άλλοτε με άμεσο τρόπο και άλλοτε υπαινικτικά και συμβολικά. Ταυτόχρονα, δημιουργούνται καλλιτεχνικές ομάδες, όπως η ομάδα Νέοι Έλληνες Ρεαλιστές, κυκλοφορούν μανιφέστα για την υπεράσπιση της ελευθερίας της τέχνης, οι καλλιτέχνες συμβάλλουν στην δημιουργία παράνομων αφισών, φιλοτεχνούν πολιτικά έντυπα, και γενικά αντιστέκονται με κάθε πρόσφορο μέσο απέναντι στις διώξεις και την ανελευθερία.
Τέλος, να αναφέρουμε ότι η έννοια της δημοκρατίας εξελίσσεται με την πάροδο του χρόνου, ενώ, ανάλογα με την ιδεολογική τοποθέτηση του καθενός και της καθεμιάς από εμάς, δίνονται και διαφορετικές ερμηνείες και προσδιορισμοί για το είδος της δημοκρατίας. Η αστική δημοκρατία παρέχει βέβαια βασικές δημοκρατικές ελευθερίες, αλλά μέσα στο πλαίσιο ενός κοινωνικού ανταγωνισμού και έμμεσης αντιπροσώπευσης, που επιφέρει πολλές συνέπειες στους πολίτες (αυθαιρεσία, διασπάθιση του δημοσίου χρήματος, κοινωνικές ανισότητες, περιβαλλοντική καταστροφή, έλλειψη κοινωνικού ελέγχου, διαφθορά, οργή των κατώτερων κοινωνικών τάξεων, κ.λπ.) που βιώνουμε καθημερινά. Αντίθετα, η δημοκρατία των εργαζομένων πρεσβεύει την ισότητα των ευκαιριών, την ενίσχυση των δημοσίων αγαθών και την πρόσβαση όλων σε αυτά (παιδεία, υγεία, ενέργεια, συγκοινωνίες, κ.λπ.), την προστασία του περιβάλλοντος, τον σχεδιασμό της οικονομίας με την κοινωνικοποίηση των βασικών μέσων παραγωγής και την αυτοδιαχείρισή τους από τους εργαζόμενους, τον έλεγχο των διοικούντων, την συμμετοχή των πολιτών μέσω συνελεύσεων (λαϊκών, συνοικιακών, κοινοτικών, εργατικών, κ.λπ.), καθώς επίσης την εναλλαγή, την ανακλητότητα και τις περιορισμένες θητείες στα όργανα ώστε να μην σχηματίζονται μόνιμες γραφειοκρατίες. Ο Μιχάλης Ράπτης (Πάμπλο) αυτό το ονόμαζε Γενικευμένη Κοινωνική Αυτοδιαχείριση, η οποία δίνει το πραγματικό νόημα της οικο-Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας.
Σε αυτό το ανήσυχο κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον (εσωτερικό και διεθνές), που ζούμε, η προαναφερθείσα Έκθεση μάς θέτει το επιτακτικό καθήκον του αναστοχασμού και της επαγρύπνισης για το μέλλον της δημοκρατίας, η οποία αν δεν βασίζεται στη Λαϊκή Κυριαρχία, τότε κινδυνεύει να απειληθεί από τα επικίνδυνα παρακμιακά φαινόμενα, που εγκαθίστανται στο πολιτικό σύστημα, όπως αυτά που βιώνουμε καθημερινά. Απέναντι στην παρακμή, η συνεχής Αναγέννηση της δημοκρατίας, μέσω της συμμετοχής και της ευθύνης, είναι το πρόταγμα και το ζητούμενο.
About Author
